Không chỉ lắp ráp ô tô mà doanh nghiệp còn đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa - điều mà ngành công nghiệp ô tô Việt Nam khao khát từ lâu nhưng chưa thành hiện thực.

Năm 2018 là năm bản lề với ngành ôtô Việt Nam, khi thuế xuất nhập khẩu ôtô từ ASEAN về 0%. Lo ngại bức tranh xe nhập khẩu tràn ngập thị trường, ảnh hưởng tới ngành công nghiệp sản xuất, lắp ráp ôtô trong nước, Chính phủ ban hành loạt chính sách nhằm tạo ra những bức tường, thu hẹp cánh cửa dành cho xe nhập khẩu.

{keywords}
Xuất khẩu ô tô gặp khó bởi thiếu chíp

Đầu tiên là Nghị định 116 với giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại VTA nhưng rồi các hãng đều đáp ứng được sau khoảng nửa năm. Tiếp theo là Nghị định 125 ưu đãi thuế nhập khẩu linh kiện 0% cho xe lắp ráp nếu đáp ứng đủ điều kiện về sản lượng, đồng thời tăng thuế với ôtô nhập lướt. Đến năm 2020 có thêm Nghị định 57 với nội dung linh kiện trong nước chưa sản xuất được và doanh nghiệp nhập về để lắp ráp ôtô cũng được hưởng thuế 0%, không cần điều kiện sản lượng như trước.

Gần đây nhất, xe lắp ráp trong nước tiếp tục được ưu tiên khi ngành xe gặp khó khăn vì Covid-19, Chính phủ ban hành Nghị định 70, giảm 50% lệ phí trước bạcho ôtô sản xuất, lắp ráp trong nước từ nửa sau 2020. Xe nhập không được ưu đãi.

Nếu theo bức tranh thị trường cơ bản, khi xe nhập bị siết, xe lắp được ưu đãi, thì các hãng phải ưu tiên xe lắp hơn xe nhập và thực tế cũng đã như vậy. Năm 2019, Toyota Fortuner nhập Indonesia chuyển về lắp ráp trong nước, Mitsubishi làm điều tương tự với Xpander, Honda một lần nữa lắp ráp CR-V sau thời gian dài nhập Thái Lan. Ford Ranger cũng bắt đầu lắp ráp tại nhà máy ở Hải Dương từ giữa tháng 7/2021.

Thống kê từ các hãng bán xe con gồm Isuzu, Suzuki, Mitsubishi, Toyota, Ford, Mazda, Kia, Honda, Nissan, Peugeot (gọi tắt VAMA) và TC Motor (Hyundai), tỷ trọng nhập khẩu nói chung cũng có xu hướng tăng.

Tỷ trọng xe nhập khẩu của nhiều hãng bị pha loãng khi gộp chung bởi các hãng thuần về lắp ráp như Mazda, Kia, Peugeot (thuộc Trường Hải) hay TC Motor có lượng xe xuất xưởng lớn. Nếu tính riêng từng thương hiệu, tỷ trọng nhập khẩu của Mitsubishi tăng từ 87% năm 2019 lên 89% trong 6 tháng đầu 2021, Toyota tăng 30% lên 48%, Ford từ 69% lên 89%, Mazda từ 14% lên 23%.

{keywords}
Xuất khẩu ô tô gặp khó bởi thiếu chíp

Thị trường ô tô Việt Nam vừa trải qua một năm 2020 đầy khó khăn, thử thách do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Từng có thời điểm, nhiều nhà máy lắp ráp, sản xuất ô tô phải tạm ngừng hoạt động, thị trường ô tô gần như rơi vào cảnh “đóng băng” do diễn biến phức tạp của đại dịch. Theo báo cáo bán hàng từ Hiệp Hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA). Doanh số bán hàng của các thương hiệu ô tô thuộc VAMA trong năm 2020 đạt 296.634 xe, giảm 8% so với năm 2019. Trong đó, doanh số bán ô tô lắp ráp trong nước giảm 1% trong khi xe nhập khẩu giảm tới 17% so với cùng kì năm 2019. Cộng dồn số liệu bán hàng của VinFast, TC Motor (sản xuất, phân phối ô tô Hyundai tại Việt Nam)... trong tháng năm 2020, người Việt đã mua sắm tổng cộng 407.460 xe ô tô các loại. Con số này chưa tính doanh số bán hàng của các thương hiệu ô tô nhập khẩu như BMW, Mercedes-Benz, Audi, Jaguar Land Rover, Volvo...

Với chính sách ưu đãi giảm 50% lệ phí trước bạ cùng với lợi thế lắp ráp trong nước, chủ động nguồn cung... ô tô “nội” tiếp tục được người tiêu dùng chọn mua nhiều hơn so với các mẫu mã nhập khẩu. Chính điều này, giúp doanh số bán hàng của các thương hiệu có đa số sản phẩm lắp ráp trong nước như Hyundai, KIA và đặc biệt là VinFast... tiếp tục duy trì đà tăng trưởng bất chấp biến động trên thị trường và ảnh hưởng của dịch bệnh.

Khác với năm 2020, 6 tháng đầu năm 2021, tổng doanh số ô tô tại Việt Nam theo thống kê của VAMA đã lên tới 150.481 chiếc, tăng 40% so với cùng kì năm 2020, cho thấy sự phục hồi của thị trường nước ta dù vẫn còn chịu tác động nặng nề từ đại dịch COVID-19. Trong đó, ô tô du lịch tăng 37%; xe thương mại tăng 48% và xe chuyên dụng tăng 68%. Mặt khác, doanh số bán hàng của xe lắp ráp trong nước tăng 29% trong khi xe nhập khẩu tăng 59% so với cùng kì năm 2020. Bức tranh toàn cảnh trên cho thấy tác động không nhỏ từ đợt bùng phát dịch Covid-19 hồi tháng 5 đến nay đang khiến sức mua xe của người dân giảm dần. Dự báo, trong các tháng tiếp theo khi dịch bệnh chưa thể khống chế, thị trường ô tô Việt Nam có thể bước vào giai đoạn khủng hoảng tiêu thụ.

Diễn biến phức tạp của dịch Covid-19 khiến chuỗi cung ứng linh kiện bị gián đoạn, là nguyên nhận khiến rất nhiều nhà máy sản xuất ở các nước của các hãng ô tô gặp khó khăn hoặc tạm ngừng hoạt động.

Chuỗi cung ứng công nghệ quan trọng ở Đông Nam Á đang chịu ảnh hưởng nặng nề bởi số ca nhiễm COVID-19 cao kỷ lục trong khu vực. Diễn biến dịch có thể khiến tình trạng thiếu hụt chip toàn cầu trầm trọng hơn gấp nhiều lần. Hiện nay, Việt Nam và Malaysia là hai nền kinh tế đóng vai trò cốt yếu trong sản xuất đồ điện tử, bao bì cũng như thiết bị kiểm thử được sử dụng trong mọi sản phẩm, từ xe cộ cho đến smartphone và cả hai đều đang đối mặt với đợt bùng phát COVID-19 tồi tệ nhất từ trước đến nay.

Từ cuối năm 2020, sự thiếu hụt chíp điều khiển đã xuất hiện trong ngành công nghiệp ô tô do các nhà sản xuất chíp chủ yếu cung cấp sản phẩm cho ngành sản xuất điện thoại thông minh, máy tính và máy chơi game, do sự thay đổi nhu cầu của người tiêu dùng trong thời kỳ đại dịch COVID-19 hoành hành trên toàn cầu. Do đó, nhiều dây chuyền sản xuất của tất cả các tập đoàn ô tô Đức bị đình trệ, trong đó có tập đoàn BMW. Việc tắc nghẽn sản xuất cũng làm giảm doanh số bán ô tô mới ở Đức, trong khi ô tô đã qua sử dụng nhận được sự quan tâm nhiều hơn của người dân và có giá cao hơn.

Thiếu hụt chíp bán dẫn đang là nỗi lo lớn của các nhà sản xuất ô tô Đức và là nguyên nhân chính kìm hãm quá trình phục hồi ngành công nghiệp quan trọng của nền kinh tế đầu tàu châu Âu này. 

Với yêu cầu bảo vệ khí hậu và sự hỗ trợ của chính phủ, thị trường ô tô Đức đang có xu hướng chuyển dần từ ôtô động cơ đốt trong sang các mẫu xe điện và xe lai hybrid. Tổng cộng đã có 33.420 xe ôtô điện đăng ký mới trong 6 tháng đầu năm 2021 tại Đức, tăng 311,6% so với cùng kỳ và chiếm 12,2% thị phần (cao gấp ba lần thị phần năm 2020). Về các mẫu xe hybrid, tổng cộng đã có 76.564 xe mới được bán ra trong 6 tháng đầu năm 2021, tăng 153% so với cùng kỳ năm 2020. Đây cũng chính là xu thế toàn cầu khi các nhà sản xuất ôtô trên thế giới đều đang tập trung nghiên cứu và phát triển các loại xe ôtô thân thiện với môi trường và đề ra các mục tiêu trong việc sản xuất và đưa ra thị trường các loại xe "xanh."

Cũng do ảnh hưởng của từ tình trạng thiếu chip bán dẫn trên toàn cầu, nhà sản xuất ôtô Hyundai Motor Co. của Hàn Quốc ngày 6/7/2021 thông báo ngừng vận hành nhà máy sản xuất tại Brazil từ ngày 5/7 đến 14/7/2021. Huyndai cho biết sau thời gian trên, hãng sẽ khôi phục hoạt động của nhà máy này song sẽ giảm công suất còn 1/3 so với thông thường. Huyndai hiện là nhà sản xuất xe ôtô có doanh số ôtô bán ra cao nhất Hàn Quốc. Hãng có 7 nhà máy trong nước và 10 nhà máy ở nước ngoài với tổng công suất đạt 5,5 triệu xe.

Theo hãng Toyota thông báo, các nhà máy đang hoạt động tại Thái Lan là nhà máy sản xuất Ban Pho, Samrong và Gateway sẽ tạm dừng hoạt động đến hết ngày 28/8/2021, sau khi dịch Covid-19 bùng phát mạnh trở lại tại Thái Lan vào tháng 6 năm 2021. Chuỗi cung ứng linh kiện phục vụ cho sản xuất ô tô bị gián đoạn, khiến hãng xe Nhật Bản buộc phải đưa ra quyết định trên và tiếp tục đánh giá lại tình hình trước khi dự định mở cửa các nhà máy trở lại vào ngày 29/7/2021. Đây là lần thứ 2, hoạt động sản xuất của Toyota tại Thái Lan bị gián đoạn do dịch bệnh. Các nhà máy của hãng từng bị đóng cửa một lần trong làn sóng Covid-19 hồi tháng 3/2020.

Với nền kinh tế Thái Lan, ô tô là ngành chiếm 10% GDP và cũng chiếm một tỷ lệ tương tự việc làm trong ngành sản xuất. Do đó xuất khẩu ô tô được coi là nguồn thu lớn khi ngành du lịch của nước này đang bị ảnh hưởng. Thái Lan hiện đang là trung tâm sản xuất, lắp ráp xe lớn thứ ba trên thế giới của Toyota, sau Trung Quốc và Mỹ. Với việc 3 nhà máy tại Thái Lan tạm dừng hoạt động, hai mẫu xe Corolla Cross và Hilux sẽ bị ảnh hưởng về sản lượng, sẽ khiến hoạt động xuất khẩu của hãng xe Toyota sang các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam bị gián đoạn.

Tại Đông Nam Á, Malaysia áp lệnh phong tỏa trên toàn quốc vào tháng 6 năm 2021, buộc các nhà máy của Toyota và Honda phải đóng cửa. Hiện hãng ô tô Daihatsu Motor cũng quyết định cắt giảm hoạt động sản xuất tại Indonesia sau khi nước này trở thành tâm dịch mới của khu vực.

Hãng xe Honda Motor của Nhật Bản cũng thông báo dừng sản xuất tại tất cả 3 nhà máy liên doanh ở Vũ Hán do nhiều công nhân không thể đi làm trong phong tỏa. Hãng xe Nhật Bản tạm ngưng hoạt động tại tất cả 3 nhà máy lắp ráp liên doanh ở Vũ Hán (tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc) kể từ ngày 3/8/2021. Các nhà máy trên hằng năm sản xuất tổng cộng khoảng 720.000 xe và hiện chưa rõ khi nào sẽ hoạt động trở lại. Trước đó, năm 2020 Honda đã tạm dừng hoạt động tại Vũ Hán khi thành phố này phong tỏa 76 ngày, kết thúc vào tháng 4/2020.

Đối với hãng xe Ford, thương hiệu đến từ Mỹ đã phải đóng cửa một nhà máy tại Thổ Nhĩ Kỳ. Ford thừa nhận rằng phải cắt giảm ít nhất 1,1 triệu xe trong năm 2021 so với dự kiến. Theo một báo cáo, sản lượng sản xuất của Ford sẽ giảm 50% trong Quý 2 và giảm tổng thể 10% trong đầu năm 2021.

Thực tế cho thấy những hãng sản xuất ô tô lớn trên thế giới đạt được thành công như ngày nay đều có thị trường xuất khẩu rộng lớn. Không doanh nghiệp nào đầu tư vào sản xuất ô tô lại chỉ tập trung mỗi thị trường nội địa. Phải hướng tới xuất khẩu, tức là mở rộng thị trường, qua đó tăng sản lượng, tối đa hóa chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh.

Lê Anh Tú