Ông Phạm Minh Chính vừa nhậm chức Thủ tướng. Tuần Việt Nam trao đổi với TS Trần Đình Thiên, chuyên gia kinh tế có hiểu biết về Quảng Ninh, nơi ông Chính từng làm Bí thư và đặt ra nền móng cho địa phương cất cánh.

Ông là thành viên các tổ tư vấn của Thủ tướng nên chứng kiến nhiều thực tiễn phát triển ở các địa phương, trong đó có Quảng Ninh. Đây là tỉnh đã có bước chuyển đổi rất ấn tượng trong thập niên qua, nhất là từ thời ông Phạm Minh Chính làm Bí thư. Nay ông Chính đã trở thành Thủ tướng. Ông có nhận xét gì về những chính sách của ông?

Anh Phạm Minh Chính là người rất quyết liệt trong cả tư duy lẫn hành động. Thêm vào đó, như nhiều người biết, anh Chính có sức làm việc hiếm có. Nét tính cách đó trong nhiệm kỳ anh Chính làm Bí thư Tỉnh ủy là một trong những yếu tố đột biến giúp Quảng Ninh tạo bước chuyển mang tính đột phá, gia nhập quỹ đạo phát triển mới ở tầm mới.

Tôi nói như vậy không quá lời. Thành tích phát triển của Quảng Ninh trong thập kỷ qua, khởi đầu từ khi anh Chính làm Bí thư, là minh chứng đủ thuyết phục cho nhận định đó.

Có điều tôi muốn nói, đó là không phải ai quyết liệt, chỗ nào quyết liệt cũng thành công. Trong thực tiễn phát triển, số người hô hào “quyết liệt” thì nhiều nhưng hành động “quyết liệt” tương xứng chẳng có bao nhiêu.

Anh Chính là một vị Bí thư hành động. Thông thường, chức năng chính của Bí thư là “định hướng, nêu chủ trương, đường lối và chỉ đạo chung” thay vì tổ chức thực hiện. Nhưng như tôi biết, anh Chính lăn xả vào thực tiễn, chỉ đạo qua thực tiễn, đúc kết định hướng và có giải pháp chiến lược từ hoạt động thực tiễn.

Bằng sự quyết liệt và đúc rút kinh nghiệm từ thực tiễn, anh thuyết phục được bộ máy, cả ở địa phương lẫn Trung ương, và đặc biệt, giành được sự tin cậy của người dân Quảng Ninh. Mà ở đất Quảng Ninh lúc đó, đạt được sự tin cậy như vậy không hề đơn giản.

Tất nhiên, tính quyết liệt là chưa đủ để mang lại kết quả phát triển vượt trội như vậy. Anh Chính có hai yếu tố khác: tầm nhìn vượt trội và tư duy đột phá. Hai yếu tố này mới đích thực là căn gốc dẫn sự quyết liệt hành động. Chủ trương dựa vào lợi thế “di sản thiên nhiên hàng đầu thế giới”, đưa Quảng Ninh phát triển vượt tầm, nhập vào đẳng cấp quốc tế hàng đầu bằng những giải pháp “đột phá - khác thường” mà anh Chính đề xuất, triển khai chắc chắn có gốc rễ từ những phẩm chất đó.

Nhưng, Quảng Ninh đã được ban cho những lợi thế trời cho: nào nguồn than đá dồi dào, nào vịnh Hạ Long được quốc tế vinh danh mà không vùng nào có được…

Ngàn đời nay Quảng Ninh vẫn có các lợi thế đó nhưng cho đến cách đây vài chục năm, Quảng Ninh vẫn chưa thể bay lên; người dân vẫn nỗ lực đào than, hàng ngày tận hưởng vẻ đẹp vịnh Hạ Long mà vẫn chưa giàu.

Vì sao vậy? Vì Quảng Ninh thiếu một số nguồn lực rất cơ bản để khơi dậy tiềm năng để gia nhập được vào quỹ đạo phát triển hiện đại. Căn nguyên là do tỉnh thiếu một cơ chế phù hợp, thiếu không gian cần thiết để hội tụ các nguồn lực phát triển hiện đại.

Trong xu thế đổi mới kinh tế, Bí thư Phạm Minh Chính đã góp phần tạo cú hích quyết định sự chuyển mình thể chế ở đây. Đó là nỗ lực tạo lập môi trường đầu tư thân thiện, minh bạch, hỗ trợ doanh nghiệp, khuyến khích đột phá, mở cơ hội tốt cho các nhà đầu tư, nhất là những nhà đầu tư có năng lực. Những ví dụ về việc này có nhiều nên tôi không kể ra cụ thể.

Có lẽ sau Bình Dương, Quảng Ninh là tỉnh đưa ra những cam kết mạnh mẽ, có sức hấp dẫn to lớn đối với các nhà đầu tư. Trong giai đoạn 2011-2015, Quảng Ninh thật sự trở thành tỉnh đáng tin cậy trong việc thực hiện các cam kết phát triển với dân và với nhà đầu tư.

Tôi nghĩ đó là “bí quyết Quảng Ninh”. Không nhiều địa phương tạo ra được sức hấp dẫn “đại bàng Việt”, tạo điều kiện thuận lợi để chúng trưởng thành.

Tôi có cơ hội tiếp xúc với anh Chính ngay khi anh mới nhậm chức Bí thư, được trực tiếp trao đổi và chia sẻ với anh ấy những ý tưởng về phát triển Quảng Ninh từ đầu nên ít nhiều cảm nhận được suy tư của anh ấy.

Đầu tiên là sự trăn trở, vật lộn với tình trạng tụt hậu phát triển của đất nước, vận vào tình thế cụ thể của Quảng Ninh, vùng đất có tài nguyên giàu và đẹp mà mãi vẫn nghèo, vẫn kém và khó phát triển.

Anh Chính hay nhấn mạnh hình ảnh “Quảng Ninh là Việt Nam thu nhỏ” và “chuyển từ ‘nâu’ sang ‘xanh’” khi xây dựng chiến lược phát triển cho tỉnh. Sự nhấn mạnh đó chứa đựng hàm ý về tầm nhìn phát triển, về một khát vọng phát triển mạnh mẽ có lẽ không chỉ cho Quảng Ninh.

Ông vừa nhắc tới “đại bàng Việt”. Nói giờ thì khá dễ nhưng thời cách đây cả thập kỷ thì khung khổ luật pháp đâu đã hoàn thiện để đảm bảo cho họ về làm tổ. Vậy mà đại bàng Việt vẫn về làm tổ. Quảng Ninh lấy gì mà “lót tổ” để họ về?

Quảng Ninh thời anh Chính làm Bí thư đã thực hiện rất tốt nguyên lý “lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư”, trong đó điển hình nhất là đường cao tốc nối Hạ Long - Hải Phòng, rút ngắn được gần 50km, kéo Hạ Long gần với sân bay Cát Bi và nối liền đường cao tốc 5B Hải Phòng - Hà Nội mà anh là tác giả của sáng kiến, cũng là người đứng ra đốc thúc, tổ chức thực hiện.

Để xây được con đường lúc đó, Quảng Ninh đã phải vượt qua lối tư duy cũ kỹ bám chặt con đường truyền thống dù nó dài gấp gần 3 lần con đường mới. Họ đã giải quyết được tình trạng cục bộ địa phương và xung đột lợi ích, cộng với những khó khăn về nguồn vốn.

Cao tốc Hạ Long - Hải Phòng. Ảnh: Phạm Công

Con đường này liên kết phát triển với Hải Phòng, tăng thêm động lực phát triển cho Hải Phòng, đồng thời giúp giảm mạnh cảnh đìu hiu thưa thớt xe chạy trên cao tốc 5B tiêu rất nhiều vốn nhà nước. Đó là một trong những con đường giúp “lót tổ” để “mời gọi đại bàng” của Quảng Ninh.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở việc lót tổ đại bàng, hay nói rõ hơn là làm tốt hạ tầng giao thông, thì không đủ. Quảng Ninh có bộ tổ hợp các giải pháp, ví dụ xây dựng rất sớm Trung tâm hành chính công, việc cải cách bộ máy bắt đầu từ việc thi tuyển lãnh đạo sở ngành và điều chỉnh, cắt giảm biên chế theo nguyên tắc công việc. Đây là những sáng kiến mang tên Phạm Minh Chính, làm cho bộ máy phải hoạt động công khai, minh bạch và có trách nhiệm giải trình, giúp tạo môi trường kinh doanh thông thoáng cho doanh nghiệp.

Anh Chính cho rằng, để kéo doanh nghiệp tốt về thì Quảng Ninh phải chuẩn bị nguồn nhân lực tốt. Muốn vậy, một mặt phải khẩn trương xây dựng các cơ sở đào tạo nhân lực chất lượng; mặt khác, phải có chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ nơi khác theo đúng nguyên tắc cạnh tranh thị trường.

Tư duy “làm tổ đại bàng” của Quảng Ninh là tổng thể chứ không phải chỉ bằng vài giải pháp đơn lẻ như xây dựng nhiều khu công nghiệp hay làm hạ tầng giao thông thật tốt như nhiều nơi. Tổ đại bàng bao gồm phần mềm là cơ chế, chính sách và bộ máy, kết hợp với phần cứng là hạ tầng giao thông, hạ tầng đô thị, hạ tầng số và cộng với nguồn nhân lực tốt.

Đó là cách tiếp cận khoa học, dựa trên tư duy hệ thống và thực sự có tầm nhìn. Chỉ có “tổ đại bàng” như vậy mới giải thích được tại sao các tập đoàn kinh tế tư nhân mạnh của Việt Nam đang tụ về mảnh đất Quảng Ninh nhiều như vậy.

Sân bay Vân Đồn

Quảng Ninh từng từ chối vay vốn ngoại để xây dựng cơ sở hạ tầng. Họ cũng tập trung thu hút “đại bàng nội” và thành công. Ông nghĩ sao về cách tiếp cận phát triển đó? 

Sự thay đổi diện mạo của Quảng Ninh trong 10 năm nay chủ yếu là nhờ công của những “đại bàng Việt”. Quảng Ninh và một số ít địa phương khác - Đà Nẵng, Phú Quốc, Nha Trang... chứng minh năng lực của doanh nghiệp Việt Nam - tự mình có thể giải quyết những vấn đề phát triển lớn và khó khăn của đất nước.

Chính mẫu hình Quảng Ninh cung cấp những luận cứ thuyết phục chứng minh khả năng đóng vai trò “trụ cột phát triển” của các tập đoàn kinh tế Việt Nam, bao gồm các tập đoàn kinh tế tư nhân một khi chúng được tin cậy và đối xử công bằng.

Rất đáng lưu ý là luận điểm đường lối này đã được nêu trong Văn kiện Đại hội Đảng 13 sau khi đã được chứng minh ngoài thực tiễn.

Tôi chỉ xin nêu một trường hợp điển hình: Việc Quảng Ninh tạo cơ hội cho SunGroup xây dựng sân bay quốc tế Vân Đồn thật sự đã giúp khẳng định bước ngoặt trong tư duy về vai trò và năng lực của doanh nghiệp tư nhân Việt, rằng niềm tin giữa chính quyền và doanh nghiệp tư nhân Việt sẽ tạo một động lực phát triển mạnh mẽ cho nền kinh tế.

Kinh nghiệm thế giới chứng minh rằng, một quốc gia chỉ trở thành cường quốc kinh tế nhờ những “con đại bàng” của chính mình chứ không thể phụ thuộc vào các tập đoàn kinh tế nước ngoài. Việt Nam không thể là một ngoại lệ. Và kinh nghiệm của Quảng Ninh, về nguyên tắc, phù hợp với thông lệ đó.

Thưa ông, kinh nghiệm, tư duy và khát vọng thể hiện ở Quảng Ninh sẽ đi cùng với Thủ tướng Phạm Minh Chính?

Chắc chắn kinh nghiệm lãnh đạo Quảng Ninh thành công trong giai đoạn 2011-2015 sẽ là hành trang đặc biệt quý báu cho anh Chính khi đảm trách cương vị cao hơn trong hệ thống lãnh đạo quốc gia.

Bản thân tôi cũng mong và tin anh Chính sẽ giữ được và tiếp tục phát huy tốt những phẩm chất và năng lực đã sử dụng rất tốt ở Quảng Ninh.

Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh: Địa phương và quốc gia là những phạm trù có tầm vóc và đẳng cấp khác nhau; mỗi thứ có mục tiêu, điều kiện thực hiện và đòi hỏi những năng lực rất khác nhau. Không thể suy trực tiếp, tuyến tính từ cấp địa phương sang cấp Trung ương được.

Lãnh đạo ở cấp quốc gia chắc chắn là thách thức, lớn hơn nhiều so với điều hành ở cấp địa phương. Thách thức đó còn lớn gấp bội trong bối cảnh “chuyển đổi kép” hiện nay của nền kinh tế - vừa khẳng định “nền kinh tế thị trường đầy đủ”, vừa bứt phá để nhập nhanh vào thời đại số trong một thế giới bất thường, bất ổn và bất định ngày nay.

Diễn biến tình hình năm 2020 vừa qua không chỉ xác nhận năng lực, bản lĩnh điều hành hiệu quả của Chính phủ nhiệm kỳ qua và của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc. Nó còn cho thấy mức độ phức tạp, gay go và tính chất bất thường của những thách thức mà Chính phủ nhiệm kỳ mới cùng vị Thủ tướng kế nhiệm đối mặt.

Đó là chưa kể, những thách thức bắt nguồn từ thay đổi đẳng cấp quyền lực đặt ra cho bất cứ cá nhân nào - theo nghĩa quyền lực có thể xây nên tượng đài vinh quang nhưng cũng có thể đưa vào bẫy của sự tha hóa.

Tôi tin rằng, anh Chính sẽ là người xứng đáng với trọng trách mà anh sẽ nhận lãnh tại một thời điểm chuyển mình hết sức đặc biệt của đất nước trong thời đại khác thường hiện nay. Tôi tin vì hai điều: tinh thần cầu thị và bản lĩnh vững vàng của cá nhân người nhận lãnh trọng trách đó.

Tư Giang - Lan Anh 

Thiết kế: Nguyễn Huệ

Kỳ vọng nơi Chính phủ mới

Tân Thủ tướng đã được Quốc hội bầu ra. Chặng đường 5 năm tới của Chính phủ phụ thuộc rất nhiều vào người đứng đầu.