Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đã có nhiều năm trước và mới "phục hồi" 24 năm nay là chuyện của Đồ Sơn, nâng nó lên tầm quốc gia thì lại hoàn toàn là chuyện khác. Bởi nhân danh văn hóa để thúc đẩy thêm cho tính phi văn hóa trượt dài là điều từ cổ chí kim, chưa thấy bao giờ.

"Tin vui" với người Đồ Sơn nói riêng và hàng vạn fans của trò chơi đấu trâu, cá độ từ trâu trên cả nước nói chung được công bố ngày 12/09: Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia(!)...

Rằng hay thì thật là hay...

Trước hết phải thú thật rằng, người viết bài này đã phải đắn đo rất nhiều khi viết lên những nghĩ suy của mình. Lý do thật ra rất giản dị: Chắc chắn sẽ có hàng ngàn tiếng la ó- nếu không muốn dùng chữ nặng hơn, từ rất nhiều người nhân danh bảo tồn phát triển "thuần phong mỹ tục", "truyền thống" (đã, đang và sẽ khuyến khích, mở rộng đường cho một lễ hội mà theo thiển ý của tôi là rất... thiếu văn hóa!) Tuy nhiên thiết nghĩ rằng quan điểm sai hay đúng luôn nên được mở rộng, xem xét từ nhiều chiều trên các cấp độ và hệ quy chiếu khác nhau. Thế mới thực chất là dân chủ, nên tôi mạnh dạn đưa ra ý kiến có thể là "hổng giống ai"...

Không thể phủ nhận sự cuốn hút của một lễ hội vừa có bạo lực, vừa có cờ bạc, lại vừa có cả ăn nhậu tưng bừng (xả thịt cả trâu thắng lẫn trâu thua để bán trên "tinh thần", nếu ăn được miếng thịt trâu của "ông trâu" sẽ... may mắn suốt năm?)

Theo TT&VH ngày 13/09, thì thịt trâu vòng loại 600.000đ/kg; thịt trâu vòng chung kết 1.000.000đ/kg.

Sự kích động hoan hỉ, cổ vũ của cả người lớn, trẻ em, người già, người trẻ trước màn "đấu vật" của hàng chục con vật hiền lành vào loại nhất, chăm chỉ, thân thương, gần gũi và giúp ích nhà nông vào loại nhất, có lẽ là sự tương phản... sâu cay bản tính con và chất người trong mỗi con người...

Lâu nay Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đã khá nổi tiếng nhưng hầu như chỉ khu biệt như là một đặc điểm của riêng Đồ Sơn. Bỗng sau một đêm (12.9), trở thành "sự kiện văn hóa" được đăng tải rầm rộ. Có không ít tờ báo khẳng định(!) chắc như kiềng rằng tục chọi trâu Đồ Sơn có từ thời vua Lý Thánh Tông - có nghĩa là đã gần 1.000 năm tuổi?

{keywords}
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn. Ảnh: TT&VH

Không biết những người khẳng định ấy căn cứ vào tài liệu nào, hay chỉ là một trong muôn vàn sự tự sướng khó lượng định trong cuộc đời này? Đi kèm với cái "bỗng" bất ngờ ấy là hàng loạt những điều nhức nhối được báo chí làm nhẹ đi thành những hạt sạn. Như "đến xem chọi trâu chỉ thấy đầu người", "giấy mời phó giám đốc sở được đem bán với giá 400.000 đồng" (LĐ 15.9.2013), nạn cò vé phe vé hỗn loạn...

Đó là chưa nói đến chuyện để chuẩn bị cho ngày lễ chính thức (09/08 âm lịch) từ đầu tháng là vô số các lễ hội, như tế thần khai hội đấu ngưu, khai hội cờ người, lễ đưa trâu tới tắm rửa, vót sừng, lễ yên vị sau khi rước nước ở suối rồng về đình làng thờ cúng trong đình... Nhẩm cộng tất cả các lễ ấy sẽ thấy người Đồ Sơn thật hào phóng: Vui chơi suốt nửa tháng trời trong những ngày mùa gặt hái bận rộn...

Xem ra ngậm đắng nuốt cay... quá nhiều!

Lâu nay hầu như ai cũng biết là chỉ có hai con gà chọi nhau thôi nhưng cũng lôi theo chúng cả hàng trăm triệu đồng tiền cá độ, không ít người phải vướng vòng lao lý. Chọi gà thì bắt nhưng chọi trâu cá độ hàng trăm triệu đồng thì tại sao lại được công khai ủng hộ thừa nhận là sự kiện văn hóa đặc sắc?

Theo báo Dân Trí ngày 09/09, số tiền cá độ cho mỗi kháp đấu có thể lên tới 20-30 triệu đồng. Nhưng đó là con số mà phóng viên quan sát được ở một vài người (quá ít chẳng cần giấu diếm). Còn trên  thực tế, khi chuồng trại được canh phòng cẩn mật, trâu sau khi thành "ông",  được uống vitamin B1, mật gấu; được ăn cháo ngô, được dân cá độ tìm hiểu "sức khỏe" trước hàng tháng trời thì không thể nào lại có chuyện độ với số tiền ít ỏi như thế. Bởi chưa đủ tiền mua cho mỗi con, mỗi ngày 650ml nước thuốc bổ Vitamin B1.

Cũng theo báo Dân Trí, chủ trâu chọi đồng thời là người cầm cái hay ít nhất là người đứng ra "cất hộ" tiền cá độ nhơ uy tín mặc nhiên.

Chất lượng những "ông trâu" chọi thì khỏi phải bàn. Theo Wikipedia, trâu chọi phải là những "con trâu đực khỏe mạnh, da đồng, lông móc, một khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp (lông trên đầu cứng, dày để tránh nắng), có ức rộng,  cổ tròn dài và hơi thu nhỏ về phía đầu, lưng càng dày, càng phẳng có khả năng chống chịu được đòn của đối phương.... Là trâu gan, háng trâu phải rộng nhưng thu nhỏ về phía hậu càng nhọn càng quý.  Sừng trâu phải đen như mun, đầu sừng vênh lên như hai cánh cung, giữa hai sừng có túm tóc hình chóp trên đỉnh đầu là khoáy tròn. Mắt trâu phải đen, tròng đỏ''.

Xem qua như thế đủ để biết hàng chục con trâu bị mổ thịt sau khi chọi đều thuộc loại trâu quý nhất nhì Đồ Sơn nếu không uốn nói là tốt nhất nước. Nếu những con trâu đó được nuôi để gây giống phát triển đàn trâu to lớn khỏe mạnh hơn thì tốt biết bao nhiêu...

Điều đáng bàn hơn nữa là chúng ta nghĩ sao khi coi việc cổ xúy cho kích động bạo lực hành hạ con vật (để mua vui dẫu nhân danh bất cứ cái gì) rồi tắm máu (giết, ăn ngay những đối tượng mới đó là niềm vui khôn xiết của hàng vạn con người) là một sự kiện- Di sản văn hóa quốc gia?

Hàng triệu trẻ em nhìn thấy (trực tiếp và qua tivi, báo chí) sẽ được "nuôi dưỡng" "tình cảm" gì hay tư tưởng nhân văn nào? Từ thuở nhỏ chúng đã được chăm sóc, hướng dẫn rằng lòng căm thù giặc là không khi nào kết thúc...

Đừng đổ tội cho kinh tế thị trường làm hư hỏng nhân cách con người hay chính xác gọi tên là "tha hóa khủng" (từ dùng của nhà báo Kỳ Duyên) mà phải nhận chân rằng chính cách hiểu lệch lạc về văn hóa, cách giáo dục cưỡng bức những sai lầm là một trong những nguyên nhân tạo nên những điều tồi tệ ấy.

Cha ông nói Con trâu là đầu cơ nghiệp/ Trâu ơi ta bảo ta này/ Trâu ăn no cỏ trâu cày với ta/ Ruộng sâu trâu nái không bằng con gái đầu lòng... Hàng bao nhiêu năm đã trôi qua nhưng hình ảnh của con trâu, cánh cò, đồng xanh ruộng lúa... luôn là một phần thiêng liêng của tâm thức Việt, tấm lòng Việt.  Đối xử tàn nhẫn như thế với con vật hiền lành chăm chỉ, trung thành mà lại gọi là văn hóa sao?

Sau cùng, nói đi thì cũng phải nói lại: Lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên và Lễ hội chọi (giết trâu) ở Đồ Sơn chỉ là 02 nơi độc nhất không cần lắm đến vai trò hàng ngàn năm của con trâu. Một nơi trồng trọt trên đồi nương, một nơi là tục lệ của... 08 vạn chài (làng chài).  Tại sao không đặt câu hỏi là hàng ngàn địa phương khác không hủy diệt những con trâu khỏe mạnh nhất, tốt giống nhất? Lý do thì dễ kiếm lắm nhưng mọi miền quê khác của nông thôn Việt Nam hiểu rõ cái điều không nên đó nên may mắn đến bây giờ vẫn còn đấy, những đàn trâu...

Ngay Lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên giờ đây cũng được thay thế bằng những màn múa võ biểu trưng, mô tả, không còn cảnh đâm trâu tàn bạo như trước đây.

Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đã có nhiều năm trước và mới "phục hồi" 24 năm nay là chuyện của Đồ Sơn, nâng nó lên tầm quốc gia thì lại hoàn toàn là chuyện khác. Bởi nhân danh văn hóa để thúc đẩy thêm cho tính phi văn hóa trượt dài là điều từ cổ chí kim, chưa thấy bao giờ.

Trước khi kết thúc bài viết này, xin hỏi Bộ VHTT&DL rằng tại sao quyết định công nhận Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia mà lại không hề thông báo (chuẩn bị dư luận) cho báo chí và xã hội biết để đại đa số người dân được đóng góp ý kiến?

Quyết định công bố tối 12/09 làm người viết nhớ đến thơ Bút Tre: Tin đâu như sét đánh ngang/ Trâu khỏe đang sống chuyển sang di sàn (sản). Và; cũng xin nhấn mạnh rằng đừng trút tội lên đầu vua Lý Thánh Tông mà tội nhà vua: Một vị vua thương dân (nông dân) như vua Lý chẳng bao giờ khuyến khích ăn chơi suốt nửa tháng trời; xui người dân giết trâu tốt, trâu khỏe để mua vui, để đánh bạc, để bán vé và, để bán thịt với giá cắt cổ đâu...

Hà Văn Thịnh