"Giáo dục Mới: Người đi sau không thể phủ nhận người đi trước"

 - TS Giáo dục học Nguyễn Thụy Phương nhìn nhận như vậy về mối liên hệ giữa những nhà tiên phong thể nghiệm giáo dục mới ở Việt Nam từ những năm 1940 với các xu hướng giáo dục đang phát triển tại Việt Nam trong khoảng 2 thập kỷ gần đây.

>> Lớp mẫu giáo canh tân đầu tiên ở Hà Nội cách đây hơn 70 năm

Tại hội thảo "Tâm lý học trẻ em và giáo dục Mới: Ở Việt Nam và trên thế giới, từ quá khứ đến tương lai" do Viện Pháp ngữ (ĐHQG Hà Nội) tổ chức sáng 27/11, TS Nguyễn Thụy Phương, Giám đốc mạng lưới giáo dục của Hiệp hội các chuyên gia và nhà khoa học Việt Nam, ĐH Genève (Thụy Sĩ) đã trình bày tham luận về sự thúc đẩy và các thử nghiệm giáo dục mới ở Viêt Nam những năm 1940.

Theo TS Phương, "Giáo dục Mới" là một quan điểm đặt trẻ em vào trung tâm của hệ thống giáo dục và coi trẻ em như một chủ thể vận động trong sự phát triển tự nhiên về thể chất, tinh thần và trí tuệ. Quan điểm này đã được nhen nhóm vào thế kỷ 18, được hiện thực hóa bằng một số trường học ở châu Âu sau đó, và bị ngắt quãng bởi Chiến tranh Thế giới lần thứ 2. Phương pháp dạy ở những trường học kiểu mới này hướng đến việc học thông qua thực hành và khả năng tự quản....

TS Nguyễn Thụy Phương trình bày tại hội thảo. Ảnh: Vũ Sinh

"Giáo dục Mới thực sự là một thuyết nhật tâm của Kopernik trong ngành sư phạm vì nó “dám” đảo ngược và đổi chiều tư duy giáo dục truyền thống. Trường học phải thích ứng trước nhu cầu và mối quan tâm, sở thích, hứng thú của học sinh, nhà trường phải là nơi vừa học vừa hành và môi trường hợp tác và tương tác giữa học sinh với nhau và giữa giáo viên với học sinh. Giáo dục phải tự nhiên, gắn với đời thực, chuẩn bị hành trang vào đời, giáo dục phải dạy lòng vị tha và tôn trọng sự khác biệt. Đồng thời, phong trào này là một cuộc tái tư duy và tái định nghĩa về mục tiêu của giáo dục, về quan niệm về trẻ em, về chức năng của nhà trường, vai trò của người dạy và về phương pháp và giáo cụ sư phạm" - TS Phương phân tích.

Phát hiện của TS Phương - người từng có công trình về lịch sử giáo dục Việt Nam - đó là ngay tại Hà Nội từ đầu thập niên 1940 đã có những thể nghiệm giáo dục mới được tiến hành, đương thời với phong trào sư phạm quốc tế nói trên.

Chính phong trào hướng đạo và hoạt động thiện nghĩa là hai khởi nguồn về nhân lực, tài lực cho mô hình mẫu giáo của giáo dục mới ở Việt Nam; mà công lao phải kể đến sự trợ lực vật chất và tài chính của những nhà thiện nghĩa như một số nhà tư sản người Việt thành đạt: Bạch Thái Bưởi, vợ chồng ông Nguyễn Sơn Hà, Trương Văn Bền, Trịnh Đình Kính...

TS Phương nhận định: "Những thể nghiệm giáo dục này tại phương Tây là nhằm chuẩn bị đào tạo nên một thế hệ công dân mới đủ khả năng kiến thiết lại các quốc gia bị tàn phá và hằn thù nhau sau hai cuộc Đại chiến. Còn ở Việt Nam, những thể nghiệm này trong ánh chiều tà thời kỳ thuộc địa chắc hẳn là mong mỏi của tầng lớp tinh hoa Việt nhằm đào tạo nên những thanh thiếu niên Việt toàn diện chuẩn bị cho nền độc lập mà lúc đó họ đã dự cảm nó đang đến gần".

Dành khá nhiêu thời gian sưu tầm tài liệu, gặp gỡ nhân chứng của các mô hình lớp mẫu giáo thể nghiệm.. rồi trường tư thục Giáo dục Mới đầu tiên của Việt Nam, TS Phương đã phát hiện ra nhiều thú vị của lịch sử giáo dục Việt Nam.

Đó là mô hình Trường mẫu giáo Bách Thảo mở trong 2 năm 1945-1946 của vợ chồng bà Lê Thị Tuất và ông Nguyễn Phước Vĩnh Bang.

Lớp mẫu giáo canh tân đầu tiên ở Hà Nội cách đây hơn 70 năm. Hình ảnh này, được đưa ra tại Triển lãm dự án khảo cứu Giáo dục Mới và những nhà tiên phong diễn ra tại TP.HCM, do tổ chức phi lợi nhuận The Caterpies thực hiện. Ảnh chụp lại: Lê Huyền

Ở ngôi trường này, ông Vĩnh Bang cũng có lập thuyết; quan điểm về giáo viên, phương pháp sư phạm và cách tổ chức hoạt động giáo dục riêng, theo hướng hiện đại. Chẳng hạn, ông gọi giáo viên là hướng dẫn viên; phương pháp sư phạm thì chú trọng đến sự tự do, cá tính ở trẻ; cách giáo dục là khơi gợi, đánh thức tiềm năng; trẻ được học trong môi trường gần gũi với thiên nhiên...

Do chiến tranh bùng nổ, trường Bách Thảo phải đóng cửa vào tháng 12/1946, khép lại một ý hướng khai mở thực hành giáo dục mầm non của vợ chồng ông Vĩnh Bang và cộng sự. Sau đó, ông bà sang Geneva tu nghiệp và sau này, ông Vĩnh Bang trở thành nhà tâm lý học sư phạm hàng đầu của Thụy Sĩ, được xem như "cánh tay phải" của nhà tâm lý học nổi tiếng Jean Piaget.

Từ đầu thập niên 2000 đến nay, làn sóng Giáo dục Mới du nhập mạnh mẽ vào Việt Nam với các tác phẩm của những nhà giáo dục kinh điển, song song với đó là sự ra đời của các trường mầm non hay tiểu học tư thục ứng dụng các chương trình đào tạo giáo viên theo quan điểm Giáo dục Mới.

Đó là các trường học theo phương pháp Montessori, Wardolf/Steiner, Reggio Emilia hay Jean Piaget. Cũng đã xuất hiện những cá nhân ban đầu đi theo từng phương pháp giáo dục, sau một thời gian trải nghiệm thì xây dựng triết lý giáo dục cho cơ sở của mình và phát triển thành các trường tư thục, không chỉ ở bậc mầm non mà cònở các bậc học cao hơn.

Kết luận phần trình bày tại hội thảo, TS Thụy Phương nhìn nhận:

"Không phải đến bây giờ những tư tưởng và việc thực hành giáo dục theo phương pháp Giáo dục Mới mới du nhập vào Việt Nam cùng quá trình mở cửa và hội nhập kinh tế văn hóa. Giáo dục Mới dành cho trẻ em Việt đã từng có mặt ở đất nước chúng ta cách đây hơn 70 năm, bằng tinh thần canh tân của một nhóm nam nữ trí thức xuất thân từ phong trào hướng đạo. Những người đang theo phương pháp Giáo dục Mới của thế kỷ 21 này là "tiên phong giai đoạn 2". Điều này chứng tỏ một điều trong giáo dục rằng:  Người đi sau không thể phủ nhận người đi trước, nhưng có quyền phản biện; dựa vào những nền móng đã có để xây dựng nên những tầng cao hơn".

 Hạ Anh

Người phụ nữ đi tiên phong về giáo dục sớm

Bác sĩ người Ý Maria Montessori là người đi tiên phong trong các lý thuyết về giáo dục sớm. Phương pháp giáo dục của bà ở các trường mầm non Montessori vẫn đang được ứng dụng trên toàn cầu.

Nhà giáo dục không tin trí thông minh là bất biến

Jean Piaget (1896-1980), học giả của thế kỷ 20, là người tạo ra các lý thuyết có ảnh hưởng lớn tới các giai đoạn phát triển nhận thức của trẻ em. 

Nhà giáo dục khai sinh ra trường mầm non

Là một triết gia về giáo dục, Friedrich Froebel nổi tiếng nhất với việc khai sinh ra khái niệm “trường mầm non”.

Rudolf Steiner - nhà giáo dục nuôi dưỡng 'con người tự do'

Rudolf Steiner là người sáng lập triết học tâm linh và nhấn mạnh vào tầm quan trọng của sự sáng tạo trong giáo dục con trẻ.