GS Vũ Hà Văn: “Chúng tôi không làm phong trào mà hướng đến đội ngũ nghiên cứu tinh hoa”

-Trên cương vị mới, việc bắt nhịp của ông với công việc ở Việt Nam như thế nào?

GS Vũ Hà Văn: Dự định của tôi khi bắt đầu công việc với Viện Big Data là sẽ triển khai những nghiên cứu có khả năng mang lại ứng dụng cao cho xã hội.

Chúng tôi không hẳn đặt trọng tâm vào nghiên cứu lý thuyết hay khoa học cơ bản. Tôi đã gặp gỡ, trao đổi với nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước để tìm hướng đi, bước này tốn nhiều khá thời gian và công sức.

Sau 4 tháng làm việc, chúng tôi đã chốt được 2 chương trình nghiên cứu dài hạn là giải mã hệ gen người Việt (1000 mẫu), và ứng dụng AI trong xử lý ảnh y tế (chẳng hạn như đọc ảnh dự đoán ung thư).

Viện đã tuyển được hơn 10 nghiên cứu viên cố định làm việc trong 2 lĩnh vực này.

Ngoài ra, chúng tôi có nhiều cộng tác viên từ Mỹ, trong đó có những nhà khoa học trẻ đang cân nhắc về nước làm việc lâu dài.

Trong tháng 12/2018, chúng tôi đã 2 tổ chức hai hội thảo quốc tế về các đề tài này. Trong năm 2019, Viện sẽ tiếp tục mở rộng ra các lĩnh vực khác như xử lý tiếng nói và khoa học dữ liệu.

Song song với các dự án của Viện, tôi cũng đảm nhận vai trò Giám đốc khoa học cho Quỹ Phát triển khoa học công nghệ.

GS Vũ Hà Văn: "Tôi rất may mắn nhận được sự hỗ trợ từ nhiều nhà khoa học trẻ, đầy nhiệt huyết và sáng kiến". Ảnh: Thanh Hùng

Quỹ được tập đoàn Vingroup thành lập với mục đích hỗ trợ nghiên cứu khoa học ở Viêt Nam. Về mục đích, nó tương tự Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (Nafosted), nhưng cơ chế hoạt động sẽ có nhiều điểm khác biệt. Để vận hành một quỹ như vậy thường cần thời gian chuẩn bị vài năm và một bộ khung nhân sự rất đáng kể.

Với mong muốn sự hỗ trợ đến với người làm khoa học càng sớm càng tốt, chúng tôi cố gắng đưa quỹ vào vận hành ngay trong năm 2019.

Trong tháng 12, chúng tôi đã gửi thư mời đến 54 trường ĐH trong cả nước, và sẽ tiến hành nhận đề tài và xét duyệt trong 6 tháng đầu năm 2019.

Tôi rất may mắn nhận được sự hỗ trợ từ nhiều nhà khoa học trẻ, đầy nhiệt huyết và sáng kiến. Nhiều người trong số họ đang làm việc tại Viện như các TS Đào Đức Minh, Lê Đức Hậu, Chử Đức Hoàng... Không có họ, chắc chắn tôi không thể làm nổi 1/3 số công việc đã hoàn thành trong mấy tháng vừa rồi.

Ước vọng xây dựng đội ngũ nghiên cứu tinh hoa

- Quỹ sẽ hướng đến các đề tài và cơ cấu hỗ trợ ra sao, thưa ông?

GS Vũ Hà Văn: Chúng tôi hướng đến các đề tài về công nghệ cao liên quan đến Dữ liệu lớn.

Tất nhiên đề tài phải có một ứng dụng cụ thể chứ không phải chỉ có nghiên cứu cơ bản. Tính mới trong công bố sẽ được ưu tiên, hướng tới viêc công bố ở những tạp chí uy tín.

Thay vì rải tiền cho nhiều đề tài, mỗi đề tài một ít, chúng tôi sẽ tập trung hỗ trợ cho một số đề tài tốt nhất, mục đích xây dựng được một đội ngũ nghiên cứu tinh hoa, không chạy theo số lượng.

Mức chi hàng năm không cố định, và phụ thuộc vào số lượng các để tài có chất lượng cao của năm đó.

Thực tế đến giờ tôi cũng chưa biết trong năm đầu tiên này quỹ sẽ chi bao nhiêu tiền. Sẽ không có quy định về mức trần hỗ trợ đối với các đề tài được xét duyệt, mà sẽ tùy theo chất lượng, và mức hỗ trợ tối thiểu cho một dự án là 2 tỷ đồng. Một khi dự án được xét duyệt về mặt khoa học, thì chúng tôi sẽ cố hỗ trợ ở mức cao nhất có thể, với các yêu yêucầu tài chính hợp lý từ phía nhà nghiên cứu, không nhất thiết phải theo cơ chế nhà nước.

- Khi nhận lời điều hành quỹ này, ông có chia sẻ mong muốn tạo ra môi trường nghiên cứu tốt cho các trường đại học. Điều này có mâu thuẫn?

GS Vũ Hà Văn: Chúng tôi hy vọng với sự đầu tư này, quỹ sẽ tạo được môi trường làm việc tốt cho một số nhóm nghiên cứu xuất sắc.

Hình dung họ là những đốm lửa, sẽ cháy sáng bừng khi có cơ hội, tạo ra sự lan tỏa trong môi trường khoa học chung. Mỗi khoa của một trường lớn chỉ cần có vài cá nhân hay nhóm nghiên cứu giỏi, họ có tiềm năng thay đổi bộ mặt cả khoa. Một công trình có thể chỉ ảnh hưởng đến vài ba người, nhưng tác phong nghiên cứu ảnh hưởng cả thể hệ.

- Các “đốm nhỏ” có thể tạo nên được cộng đồng?

GS Vũ Hà Văn: Tôi nghĩ “cháy” từ các trường lớn thì sẽ tỏa ra các trường nhỏ.

Có thể các trường lớn có những người giỏi thì sẽ đào tạo ra các sinh viên giỏi và trong tương lai các sinh viên đó sẽ đến các trường nhỏ làm việc.

- Quỹ có 1000 – 2000 tỷ đồng với thời gianhoạt động trong 3-4 năm thì có kịp “truyền lửa” từ trường đại học lớn tới các trường nhỏ không, thưa ông?

GS Vũ Hà Văn: Nếu thành công thì chúng tôi có thể xin kéo dài thêm thời gian và thêm tiền hỗ trợ tiếp tục.

3 năm đầu như phép thử, nếu không thành công thì chúng tôi sẽ triển khai các phương án khác.

Nếu đặt ra những tiêu chí bình thường thì sẽ chẳng thể tạo ra được sự thay đổi.

Chúng tôi không gây phong trào mà hướng tới những người có năng lực thật sư, mong muốn nâng họ lên thành nhưng nhà nghiên cứu xuất sắc.

Mong muốn của chúng tôi, gồm cả những người làm khoa học và lãnh đạo tập đoàn, là tạo được sự thay đổi về chất lượng và yếu tố không kém phần quan trọng nữa là tác phong nghiên cứu khoa học. Nếu một nhà nghiên cứu năm trước công bố 2 bài báo, năm nay được 3 bài, nhưng vẫn ở trình độ trung bình như cũ, thì cũng không mang lại thay đổi gì nhiều.

Chúng tôi hy vọng những đề tài quỹ hỗ trợ sẽ mang tới những công trình giá trị hơn, tạo được những thành tựu có tính đột phá hoặc những ứng dụng có ý nghĩa với cộng đồng. Việc này khó nhưng nếu thành công sẽ tạo nên một mô hình cộng tác giữa doanh nhân và nhà khoa học. Cùng đó, tạo nên một tác phong làm việc khác trong giới khoa học. Nhà khoa học được hỗ trợ, nhưng cũng cần làm việc hết mình và công trình cũng phải tương đương, hướng tới một chuẩn cao hơn.

- Được biết đầu tháng 12/2018, ông đã có một buổi làm việc với nhiều giáo sư của các trường đại học trong nước về những nội dung liên quan đến Quỹ. Ông nhận thấy quan tâm lớn nhất của các nhà khoa học với quỹ là vấn đề gì?

GS Vũ Hà Văn: Cuộc họp mới đây diễn ra với nhiều nhà khoa học từ các trường đại học trong nước như Trường ĐH Bách khoa, Trường ĐH Công nghệ (ĐHQG Hà Nội), Trường ĐH Thủy lợi, Trường ĐH Duy Tân, Học viện Kỹ thuật quân sự, và một vài quan sát viên từ nước ngoài.

Điều họ quan tâm nhất là việc giải ngân của quỹ như thế nào.

Các nhà nghiên cứu mong muốn việc giải ngân tránh được các thủ tục giấy tờ phiền phức, hạn chế các hiện tượng tiêu cực.

Đề nghị được nhắc đến nhiều là khoán chi, tức là tài chính sẽ được khoán thẳng xuống cho người làm nghiên cứu.

Đó là những điều tôi đề đạt với bộ phận tài chính của tập đoàn xem xét, còn việc chính của tôi là lo tổ chức về mặt khoa học. Nhưng tôi rất ủng hộ việc giảm bớt thủ tục tài chính đối với người làm khoa học.

Cơ hội được làm khoa học đúng nghĩa

- Hội đồng khoa học của Quỹ đến nay đã được thành lập chưa và sẽ theo nguyên tắc nào, thưa ông?

GS Vũ Hà Văn: Hiện nay đã bắt đầu thành lập nhưng thành phần nhân sự thì không thể tiết lộ.

Nhân sự hội đồng gần như chắc chắn phải thay đổi theo từng năm, bởi cũng có thể những người tham gia hội đồng cũng muốn nộp các đề tài.

Và muốn như vậy thì người đó sẽ không được tham gia hội đồng xét chọn năm đó. Thành phần các hội đồng xét duyêt sẽ gồm các giáo sư trong và ngoài nước, và chúng tôi sẽ có hai vòng xét duyệt.

- Ông có tham gia trực tiếp vào vòng xét chọn nào không?

GS Vũ Hà Văn: Phần lớn thời gian tôi sẽ tham gia với tư cách quan sát viên hoặc điều hành.

- Quỹ có những nguyên tắc nào với các thành viên hội đồng để đảm bảo tiền sẽ được chi đúng cho những dự án xứng đáng?

GS Vũ Hà Văn: Chúng tôi đặt ra một số quy ước cụ thể để những người có quyền lợi liên quan đến dự án sẽ không được xét duyệt dự án đó, đảm bảo tính khách quan cao nhất có thể.

Cao hơn, chúng tôi đặt niềm tin vào tính trung thực và lòng tự trọng của các nhà khoa học. Đây có thể là cơ hội đáng kể để các nhà khoa học Việt Nam phát huy hết khả năng.

Có rất ít tổ chức tư nhân có thể thành lập các quỹ hỗ trợ ở quy mô này, mà qua đó chúng tôi hy vọng tạo dựng được một môi trường học thuật lành mạnh nghiêm túc, ít nhất trong những nhóm mà chúng tôi có thể hỗ trợ.

Nếu các nhà khoa học tự mình làm hỏng môi trường học thuật đó thì chương trình chắc sẽ khó duy trì, vì nó sẽ mất đi ý nghĩa lớn nhất.

- Đến nay, đã có nhiều người quan tâm đến việc xin hỗ trợ từ quỹ chưa, thưa ông?

GS Vũ Hà Văn: Quỹ bắt đầu tiếp nhận các hồ sơ từ ngày 1/1/2019. Thời gian nhận và xét duyệt hồ sơ theo đợt và đều diễn ra trong vòng 3 tháng.

Ví dụ đợt đầu tiên từ 1/1 đến 31/3/2019 nhận hồ sơ. Từ 1/4 đến 30/6 sẽ tiến hành xét duyệt. Sau đó đến tháng 7-8 là phải phản hồi kết quả. Đã có môt số nhà khoa học bày tỏ ý muốn hợp tác từ trong năm 2018.

- Có vẻ những tiêu chí sẽ rất gắt gao, ông có lo ngại sẽ không có một đề tài nào được duyệt trong đợt đầu tiên?

GS Vũ Hà Văn: Chắc cũng không đến nỗi như vậy.

Mục đích của chúng tôi là tạo ra một lớp tri thức giỏi cho Việt Nam từ những người đã có sẵn ở Việt Nam, tạo điều kiện để họ phát huy được hết khả năng. Nếu không khả quan, quỹ có nhưng phương án khác để gây dựng nguồn nhân lực cấp cao cho Việt Nam như gửi sinh viên ra nước ngoài đào tạo sau đại học.

Tuy nhiên, tôi không nghĩ sẽ không có dự án nào được chọn bởi tôi biết ở Việt Nam có những nhóm việc làm rất tốt, tiệm cận được chuẩn quốc tế. Do đó chuyện không có dự án nào có vẻ quá bi quan. Nhưng chúng tôi cũng sẽ không hạ tiêu chí chất lượng để chạy theo số lượng.

- Xin cảm ơn ông!

Thanh Hùng (Thực hiện)

GS Vũ Hà Văn: Quá khứ êm đềm làm nên con người 'dữ dội' trong tôi

Là nhà toán học hàng đầu thế giới, GS Vũ Hà Văn hiện đang làm giáo sư toán học ở ĐH Yale của Mỹ. Cha của GS Vũ Hà Văn là nhà thơ nổi tiếng Vũ Quần Phương, còn mẹ là dược sĩ Đào Thị Hường.