- Theo cố vấn về cải cách hành chính và chống tham nhũng của UNDP Jairo Acuna-Alfaro, trả lương theo vị trí việc làm không quá khó, nên sớm thí điểm với nhóm đầu tiên gồm hơn 160 tổng cục trưởng, cục trưởng, trưởng ban trong 22 bộ và cơ quan ngang bộ.


Ở phần trước, ông Jairo Acuna-Alfaro cho rằng cải cách tiền lương cán bộ, công chức của Việt Nam nên được tiến hành theo hướng minh bạch khoán cho từng vị trí việc làm, gom "lương cứng", "lương mềm" vào một rổ.

 Câu chuyện tiếp tục với nhận xét của ông về ngạch, bậc lương:

Hiện nay có quá nhiều ngạch, bậc. Như Einstein có câu nói: Anh sẽ không thể hiểu vấn đề nếu anh không thể giải thích vấn đề một cách đơn giản nhất. Đây là vấn đề của đề án cải cách tiền lương, quá nhiều ngạch, bậc phức tạp. Nên đơn giản hóa hệ thống ngạch bậc hiện nay.

Thiếu minh bạch, công bằng
Kinh nghiệm các nước sử dụng hệ thống tính lương trọn gói thì ngạch bậc thế nào?

Bậc lương được xét theo năm kinh nghiệm. Ngạch xếp theo nhiệm vụ, vị trí đầu vào. Mọi thứ minh bạch, rõ ràng, khoảng cách giữa từng ngạch, bậc cũng rất rõ ràng.

Ông Jairo Acuna-Alfaro và đại biểu dự diễn đàn thường niên Quan hệ đối tác cải cách hành chính ngày 8/12 ở Hà Nội. Ảnh: Minh Thăng
Bảng lương Việt Nam thực tế hiện nay chỉ tính cho phần lương cứng, chứ không tính chung toàn bộ trong một rổ lương. Một công chức có 20 năm kinh nghiệm, chuyên viên chính, có thể chỉ ở bậc A2, trong khi một cán bộ dân cử có thể được điều động, luân chuyển đến cùng cơ quan và hưởng bậc A3, tức là cao hơn. Thiếu minh bạch trong luân chuyển cán bộ dẫn đến việc không công bằng giữa các ngạch, bậc.

Có những cán bộ Đoàn hay công tác Mặt trận sau một thời gian được luân chuyển sang cơ quan quản lý nhà nước có thể được giữ vị trí đứng đầu cơ quan mới. Trong khi, vị trí đó đòi hỏi kinh nghiệm điều hành trong lĩnh vực chuyên môn cao, nhiều năm phấn đấu.

Một mô hình lý tưởng mà ông có thể phác thảo cho việc trả lương cán bộ, công chức?

Nên tiến hành khảo sát lương thường niên để quyết định mức tăng, giảm cho năm tiếp theo. Quan trọng phải khảo sát lương ở cả khu vực công và tư để so sánh. Nếu tôi là giám đốc công ty tư nhân lương 100 USD, bạn giữ vị trí tương tự ở một cơ quan nhà nước. Làm thế nào để giữ bạn luôn ở đó mà không chạy sang khu vực tư nhân? Có thể quy định linh hoạt mức lương là + hoặc - 100 USD. Tức 110 hoặc 90 USD, mức tăng giảm dựa trên tốc độ tăng trưởng GDP. Nếu GDP tăng thì lương tăng, nếu GDP hạ thì lương hạ, mức + - tùy vào cái tốc độ phát triển của đất nước.

Kiểm soát thu nhập

Luật cán bộ, công chức đã đề cập việc chuyển dần sang trả lương theo vị trí việc làm. Theo ông, mức độ đi nhanh hơn trong chính sách "chuyển dần" vào thời điểm từ bây giờ có hợp lý, khả thi?

Trả lương theo vị trí việc làm không quá khó và nên tiến hành thí điểm sớm với nhóm đầu tiên chính là các tổng cục trưởng, cục trưởng, trưởng ban trong 22 bộ và cơ quan ngang bộ. Vì đối tượng này không quá lớn về số lượng để quy mô thí điểm hợp lý khả thi. Câu chuyện sẽ trở nên khó khăn nếu toàn bộ khoảng 500 ngàn cán bộ, công chức (không tính công chức cấp xã) hiện nay đồng loạt hưởng theo chế độ tiền lương mới, thay đổi mới hoàn toàn.

Theo cách xưa nay vẫn làm, có thể thực hiện theo trình tự, từ cán  bộ cấp cao, sau đó đến các công chức cấp thấp hơn. Nếu thí điểm khả thi thì có thể xác định làm cho từng nhóm lớn hơn vào từng thời điểm thích hợp, việc đổi mới chính sách có thể thực hiện được.

Theo đó, nên thiết kế một bản mô tả vị trí công việc cho từng vị trí, sau đó thiết kế lương cho từng vị trí bao gồm rổ lương đầy đủ từ phần cứng đến phần mềm, công khai, minh bạch. Nếu làm việc không tốt thì cắt bao nhiêu lương cũng phải rõ ràng. Nếu thí điểm không thành công sẽ xem xét quay trở lại chức nghiệp trước đây. Tất cả phụ thuộc thành hay bại của thí điểm. Nhưng không thí điểm thì không biết cần phải đi theo cách nào.

Một trong những biện pháp thay thế là đưa cho họ vài phương án và quyết định: giữa tiền lương theo cơ cấu hiện nay và tiền lương cống hiến toàn bộ thời gian cho công vụ. Rằng tôi cam kết sẽ làm 100% thời gian công vụ, không làm thêm ngoài mà dành toàn bộ thời gian cho cơ quan. Tiền lương sẽ là gói lương trong đó có tất cả các khoản công khai. Rổ lương đó là của tôi, tôi được hưởng, không ai được cắt của tôi, cũng không có cào bằng, khuất tất. Tất cả trả theo đúng những gì tôi làm dựa trên vị trí tôi được tuyển.

Việt Nam đã có khung pháp lý về kê khai tài sản. Trả lương theo vị trí việc làm cũng là cách để giám sát ông tổng cục trưởng có khả năng có nguồn thu nhập khác ngoài lương không. Điều này có thể xem xét dựa trên kê khai tài sản mà ông ấy đã nộp và giám sát với tiền lương được trả minh bạch hóa. Khả năng kiểm soát thu nhập là hoàn toàn có thể vì khung pháp lý đã có.

Xuân Linh

Kết quả khảo sát tuần trước: