Đề xuất bắt buộc ghi âm, ghi hình khi hỏi cung

Dự thảo nhấn mạnh bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội, các biện pháp chống bức cung, nhục hình...

Giám đốc Công an Hà Nội Nguyễn Đức Chung: Một số vụ oan sai vừa qua là do thiếu tinh thần trách nhiệm của điều tra viên, kiểm sát viên. Ảnh: Lê Anh Dũng

Về quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội, có ý kiến trong cơ quan soạn thảo cho rằng luật bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành đã quy định điều này: Việc trình bày lời khai, đưa ra ý kiến hoặc chứng minh sự vô tội của mình là quyền chứ không phải là nghĩa vụ của người bị buộc tội, có thể thực hiện hoặc không thực hiện quyền này.

Nhưng cũng có ý kiến muốn quy định rõ, cụ thể hơn vì đây là một trong những quyền quan trọng của người bị buộc tội. Cho ý kiến bước đầu, nhóm nghiên cứu của UB Tư pháp cho biết nhiều ý kiến đồng tình với việc quy định cụ thể "quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội".

Về căn cứ và thời hạn tạm giam, dự thảo đang nghiêng theo hướng sửa đổi so với quy định hiện hành, chỉ áp dụng tạm giam khi có căn cứ xác định người đó cản trở điều tra, truy tố, xét xử; tiếp tục phạm tội; bỏ trốn hoặc không có nơi cư trú rõ ràng, nhằm khắc phục lạm dụng tạm giam; đồng thời giảm thời gian tạm giam theo hướng chỉ gia hạn 1 lần thay vì 2 lần như hiện hành đối với tội nghiêm trọng và rất nghiêm trọng, 2 lần thay vì 3 lần với tội đặc biệt nghiêm trọng.

Nhưng vẫn có ý kiến giữ nguyên như hiện hành, cứ tội đặc biệt nghiêm trọng, rất nghiêm trọng là tạm giam không cần căn cứ trên. Nhóm nghiên cứu cũng đề nghị tiếp tục kế thừa quy định hiện hành, có thể tạm giam với tội đặc biệt nghiêm trọng và rất nghiêm trọng, đồng thời yêu cầu cụ thể hóa, làm rõ các tiêu chí về căn cứ để áp dụng cho các tội nghiêm trọng và ít nghiêm trọng.

Về bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can, dự thảo cũng đang theo hướng đổi mới là quy định bắt buộc phải ghi âm, ghi hình để chống bức cung, nhục hình, mớm cung, bảo đảm tính minh bạch, tăng khả năng kiểm soát đối với hoạt động tố tụng hình sự.

Cũng có ý kiến cho rằng điều kiện kinh tế khó khăn khó đảm bảo nên chỉ ghi âm, ghi hình khi thấy cần thiết. Nhóm nghiên cứu cũng thấy bắt buộc ghi âm, ghi hình trong mọi trường hợp là không cần thiết, không khả thi.

Nhưng để chống bức cung, nhục hình, nhóm nghiên cứu đề nghị quy định theo hướng: Trong mọi trường hợp hỏi cung bị can đều phải lập biên bản và mọi biên bản hỏi cung đều phải được đưa vào hồ sơ vụ án, trong trường hợp cần thiết có thể ghi âm hoặc ghi hình, như trường hợp bị can kêu oan ngay từ đầu, bị can tố cáo bị bức cung, nhục hình hoặc bị can phạm tội có thể bị chung thân, tử hình.

Về các biện pháp điều tra đặc biệt, dự thảo đang thể hiện theo ý kiến đa số là luật hóa các biện pháp này để cụ thể hóa yêu cầu của Hiến pháp: "Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật".

Nhưng nhóm nghiên cứu cho đây là vấn đề rất nhạy cảm, phức tạp, liên quan đến an ninh, trật tự, đến bí mật điều tra khám phá vụ án, đến quyền con người, quyền công dân, nhất là đối với các tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, nên cũng có ý kiến đề nghị không luật hóa.

Thảo luận bước đầu, ông Huỳnh Ngọc Ánh, Phó chánh án TAND TP.HCM, ủy viên UB Tư pháp cho rằng bộ luật Tố tụng hình sự áp dụng từ năm 2003 đến nay vẫn đang phát huy tốt, chưa có vấn đề gì lớn. Nên theo ông, căn cứ vào những điểm mới trong Hiến pháp 2013, chỉ sửa đổi, bổ sung những điểm cần.

Giám đốc Công an TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung, ủy viên UB Tư pháp, cũng cho rằng cần tổng kết thực tiễn thực hiện bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành để xem có bất cập gì ở các cơ quan tiến hành tố tụng để phòng chống tội phạm hiệu quả hơn, giảm thiểu oan sai gây bức xúc trong dư luận, đảm bảo quyền tự do của người dân theo Hiến pháp.

Riêng với quy định về ghi âm, ghi hình khi hỏi cung bị can, ông Chung nêu ý kiến: "Quy trình là người bị tạm giữ trước khi vào trại giam được khám sức khỏe, mỗi lần ra vào để hỏi cung đều có trích xuất, hỏi cung luôn có bản tường trình, người bị hỏi cung được đọc lại lời khai và công nhận đúng, khi cần thiết đã có luật sư ở cạnh, toàn bộ quá trình điều tra của cơ quan công an đều được giám sát chặt chẽ với những chế tài khách quan, nghiêm túc".

Theo ông, một số vụ oan sai vừa qua là do thiếu tinh thần trách nhiệm của điều tra viên, kiểm sát viên, không thể lấy một số đó để quyết định chính sách mà chưa có tổng kết, nhất là khi việc này sẽ tốn nhiều tiền của nhà nước.

"Hiện nay hệ thống tạm giam, tạm giữ, phòng hỏi cung bị can đã có camera, trong những trường hợp cần thiết vẫn ghi âm, ghi hình, có thông báo, được nghe lại và sử dụng công khai trong quá trình tố tụng như chứng cứ trước tòa", ông Chung cho biết.