Trung Quốc đã tính sai chiến lược

Việc Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương-981 vào vùng EEZ của Việt Nam là một tính toán sai lầm chiến lược. Rõ ràng là, các nước trong khu vực sẽ tăng cường xây dựng khả năng phi đối xứng để bảo vệ chủ quyền của họ.

Trung Quốc ngày càng quyết liệt hơn

Sự kiện giàn khoan Hải Dương-981 đã chứng minh chiến lược độc chiếm Biển Đông của Trung Quốc không thay đổi, ngày càng quyết liệt, mạnh mẽ hơn.

Hoạt động trên nằm trong chuỗi các hoạt động leo thang xâm lấn của Trung Quốc ở Biển Đông trong những năm gần đây như: chính thức nêu yêu sách “đường lưỡi bò” (tháng 5/2009); cắt cáp tàu Bình Minh 02 và Viking 2 của Việt Nam (tháng 5, 6/2011); thành lập “thành phố Tam Sa” (tháng 6/2012); đơn phương ban hành lệnh cấm đánh bắt cá ở Biển Đông hàng năm; đưa ra “Biện pháp thực thi Luật Ngư nghiệp nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa của tỉnh Hải Nam” (có hiệu lực từ ngày 01/01/2014); tổ chức nhiều đợt tuần tra, diễn tập quân sự tại Biển Đông nhằm phô trương sức mạnh và răn đe các bên tranh chấp khác; tăng cường các hoạt động thăm dò dầu khí, khảo cổ, phát triển du lịch và củng cố các cơ sở chiếm đóng, tấn công xua đuổi tàu cá của Việt Nam… theo hướng ngày càng công khai, trắng trợn, bất chấp dư luận và luật pháp quốc tế. Bên cạnh đó, Trung Quốc còn tuyên bố “hoàn toàn có quyền” thành lập vùng nhận diện phòng không ở Biển Đông.

Vị trí của giàn khoan Hải Dương-981 nằm hoàn toàn trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam. Nhưng đây cũng là vị trí khá nhạy cảm mà Trung Quốc đã cố tình lựa chọn để  thực hiện chiến thuật “bắn một mũi tên trúng nhiều đích”:  một là, tiếp tục  khẳng định chủ quyền của họ  đối với “Tây Sa”, thực hiện ý đồ  cố tình giải thích và áp dung sai Công ước Luật Biển 1982 trong việc mở rộng phạm vi các vùng biển và thềm lục địa dựa vào vị trí của quần đảo này, cũng như các quần đảo khác trong Biển Đông, nhằm  hiện thực hóa yêu sách “đường lưỡi bò”phi lý của họ; hai là, để tiến thêm một bước mới  trong việc thực hiên chiến lược độc chiếm Biển Đông, trước hết họ cố tìm cách tạo ra vùng chồng lấn, biến vùng không tranh chấp thành vùng tranh chấp, để áp đặt chủ trương “gác tranh chấp, cùng khai thác”. 

Mục tiêu trước mắt là tranh giành việc khai thác nguồn tài nguyên sinh vật và không sinh vật vốn thuộc các vùng biển và thềm lục địa của các quốc gia ở chung quanh Biển Đông theo quy định của Công ước Luật Biển 1982; ba là, tạo cớ để kiểm soát và ngăn cản hoạt động của tàu thuyền qua  tuyến hàng hải quốc tế nhộn nhịp vào loại nhất nhì thế giới.

Bốn là, giăng bẫy để đánh lừa dư luận và tìm cách giành lấy sự công nhận trên thực tế những yêu sách chủ quyền biển đảo trong đường biên giới “lưỡi bò”; năm là, cố tình gây nên tình trạng bất ổn định làm ảnh hưởng hoặc ngăn cản  những hoạt động thăm dò,  khai thác tài nguyên thiên nhiên của các nước xung quanh Biển Đông. Và, tính toán tạo lý do để sử dụng vũ lực, gây  xung đột vũ trang khi thời cơ đến, theo chiêu thức cổ truyền : “phản ứng tự vệ”, “dạy cho Việt Nam bài học”.

Như vậy, các hành động của Trung Quốc tại Biển Đông thời gian gần đây, đặc biệt là việc đưa giàn khoan Hải Dương-981 vào vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam là có chủ ý và được tính toán kỹ lưỡng nhằm thực hiện âm mưu “độc chiếm Biển Đông”, hiện thực hóa chủ quyền theo yêu sách “đường lưỡi bò”, cho thấy Trung Quốc sẵn sàng bất chấp mọi thủ đoạn, thách thức dư luận và luật pháp quốc tế nhằm gia tăng các hoạt động khẳng định “chủ quyền” tại Biển Đông. Làm cho tranh chấp Biển Đông ngày càng căng thẳng, nguy cơ xảy ra xung đột cao, khó kiểm soát, đe dọa nghiêm trọng lợi ích an ninh, an toàn hàng hải quốc tế  và hòa bình ổn định hợp tác ở Biển Đông.

Đặc biệt, Đại hội 18 Đảng Cộng sản Trung Quốc đã  xác định quyết tâm chiến lược  đưa Trung Quốc trở thành “cường quốc biển”. Để thực hiên quyết tâm này, Trung Quốc đã ban hành nhiều chính sách để tăng cường sự “quản lý thực tế” ở Biển Đông như: công bố Sách trắng Quốc phòng “Vận dụng đa dạng hóa các lực lượng vũ trang Trung Quốc” (ngày 16/4/2013) và “Sách trắng ngoại giao 2013” (17/7/2013), trong đó lần đầu tiên dành mục riêng về “bảo vệ quyền và lợi ích biển Trung Quốc” nhấn mạnh kiên quyết bảo vệ lợi ích cốt lõi quốc gia, khẳng định nhiệm vụ quan trọng của quân đội là bảo vệ quyền và lợi ích biển.

Tàu Hải cảnh của Trung Quốc chủ động đâm thẳng vào mạn trái tàu Cảnh sát biển Việt. (Ảnh: Nguồn Cảnh sát biển Việt Nam/TTXVN)

Đáng chú ý là Trung Quốc quyết định thành lập Uỷ ban An ninh quốc gia để thống nhất điều hành công tác an ninh biển đảo; củng cố cơ quan quản lý về biển đảo, cải tổ lực lượng chấp pháp trên biển, thành lập Cục Cảnh sát biển thuộc Bộ Công an thống nhất chỉ huy các lực lượng chấp pháp trên biển như Hải giám, Cảnh sát biển, Ngư chính, Hải quan; tăng cường và mở rộng phạm vi hoạt động của các lực lượng chấp pháp trên biển; Cục Hải dương quốc gia Trung Quốc thành lập “Trung tâm nghiên cứu hải đảo”…

Năm 2013, Trung Quốc tăng ngân sách quốc phòng lên 10,7%, đạt 116 tỷ USD, trong đó tập trung vào phát triển lực lượng Hải quân. Trung Quốc không ngừng củng cố các cơ sở ở “Tam Sa”, thành lập “Đài phát thanh truyền hình Tam Sa”…

Ngoài ra, Trung Quốc dự tính đặt một tàu tuần tra dân sự 5.000 tấn trên đảo Phú Lâm mà họ gọi là Vĩnh Hưng, đảo lớn nhất trên Quần đảo Hoàng Sa, để tuần tra thường xuyên trên Biển Đông (một tờ báo chính thống của Trung Quốc cho biết hôm 21/1/2014) Trung Quốc đang đóng chiếc hàng không mẫu hạm thứ hai (hãng tin Anh Reuters dẫn lời truyền thông Trung Quốc và Hong Kong cho biết hôm Chủ nhật ngày 19/1/2014) và quá trình đóng tàu này sẽ mất sáu năm. Mục tiêu đặt ra là Trung Quốc có ít nhất bốn chiếc tàu sân bay so với 10 chiếc đang hoạt động của Mỹ.

Ngay sau khi phát hiện sự việc trên, Việt Nam đã hết sức kiềm chế; lập trường, quan điểm của Việt Nam đã được thể hiện rõ trong Tuyên bố của Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam và thư phản đối của Tập đoàn dầu khí Việt Nam (04/5/2014), cụ thể:

- Vị trí tọa độ hoạt động của gian khoan Hải Dương-981 nêu trong thông báo hàng hải của Cục Hải sự Trung Quốc nằm hoàn toàn trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, cách bờ biển Việt Nam khoảng 120 hải lý.

- Việt Nam có căn cứ pháp lý và chứng cứ lịch sử có giá trị pháp lý khẳng định chủ quyền của mình đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, cũng như quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của mình được xác định phù hợp với Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật biển 1982.

- Mọi hoạt động của nước ngoài trên các vùng biển của Việt Nam khi chưa được phép của Việt Nam đều là bất hợp pháp và vô giá trị, Việt Nam kiên quyết phản đối.

- Việt Nam cực lực phản đối hành động trên của Trung Quốc và kiên quyết yêu cầu Tổng Công ty dầu khí Hải dương Trung Quốc dừng ngay lập tức các hoạt động bất hợp pháp và rút giàn khoan Hải Dương-981 ra khỏi vùng biển của Việt Nam.

- Việc làm trên của Trung Quốc đi ngược lại với tinh thần hợp tác giữa hai Tập đoàn dầu khí quốc gia, trái với thông lệ của các hoạt động dầu khí quốc tế cũng như phương châm hợp tác hữu nghị giữa Việt Nam và Trung Quốc.

Lập trường chung của Việt Nam về vấn đề Biển Đông

Lập trường nhất quán của Việt Nam là trong quá trình tìm kiếm một giải pháp cơ bản, lâu dài cho các vấn đề tranh chấp trên Biển Đông, các bên tranh chấp liên quan cần:

- Kiềm chế, cùng nỗ lực duy trì hòa bình, ổn định, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, tuân thủ nghiêm chỉnh Hiến chương Liên hợp quốc và các chuẩn mực của luật pháp quốc tế, trong đó có 05 nguyên tắc chung sống hòa bình, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982; thực hiện đầy đủ Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và Nguyên tắc 06 điểm của ASEAN về vấn đề Biển Đông (2012), sớm xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

- Kiên trì chủ trương giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế. Tôn trọng quyền tự do hàng hải và nỗ lực bảo đảm an ninh, an toàn hàng hải cho tàu thuyền của các nước qua lại Biển Đông phù hợp với Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982; thúc đẩy hợp tác về an toàn biển, nghiên cứu khoa học biển, bảo vệ môi trường biển, cứu hộ, cứu nạn trên biển, phòng chống tội phạm trên biển nhằm góp phần xây dựng lòng tin.

Trung Quốc đã không thể nào lấp liếm, che đậy được những hành vi bất chấp chân lý và đạo lý:

Thứ nhất, việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương-981 rõ ràng là đã  vi phạm trắng trợn Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982.  Điều 56 của Công ước Liên hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS) quy định một quốc gia ven biển có quyền chủ quyền với các mục đích thăm dò, khai thác, bảo tồn và quản lý tài nguyên thiên nhiên trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của mình. UNCLOS không có quy định nào giải thích cho hành động đặt giàn khoan dầu của Trung Quốc trong vùng EEZ của Việt Nam.

Trung Quốc đang đi ngược lại dòng chủ lưu trong quan hệ giữa họ với Việt Nam và động thái mới nhất của Bắc Kinh đã vượt qua ranh giới cho phép. Do đó, Việt Nam có phản ứng rất cứng rắn.

Phó Thủ tướng, kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh đã điện đàm với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị và cả Ủy viên Quốc vụ viện Dương Khiết Trì phản đối hành động của Trung Quốc và khẳng định rằng Việt Nam sẽ "áp dụng tất cả các biện pháp cần thiết và phù hợp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp" ở Biển Đông.

Các tàu Cảnh sát biển Việt Nam cũng đã được phái đến khu vực Trung Quốc đặt giàn khoan để yêu cầu rút khỏi vùng EEZ của Việt Nam trong khi các ngư dân của Việt Nam vẫn thực hiện các hoạt động khai thác bình thường ở khu vực trên.

Đáp lại các hành động bảo vệ chủ quyền chính đáng của Việt Nam, Trung Quốc lại gửi thêm tàu đến để bảo vệ giàn khoan này, các tàu Trung Quốc thậm chí cố tình đâm va vào các tàu chấp pháp của Việt Nam. 

Ngoài Việt Nam và Philippines, Singapore, Malaysia và thậm chí cả Indonesia đang ngày càng lo ngại về hành vi của Trung Quốc trong khu vực. Indonesia trước đây luôn giữ vị trí trung lập trong những tranh chấp ở Biển Đông, nay đã hoàn toàn thay đổi quan điểm và cho rằng tuyên bố của Trung Quốc thách thức chủ quyền của Jakarta đối với vùng biển Natuna.

Trong thực tế, tàu vũ trang của Trung Quốc đã đối mặt với tàu của Indonesia trong vùng biển mà Jakarta tuyên bố chủ quyền.

Nếu Trung Quốc đã có hành động đặt giàn khoan trong vùng EEZ của Việt Nam, như hành động trước đây nhằm kiểm soát bãi cạn Scarborough năm 2012, chắc chắn Bắc Kinh sẽ mở rộng hoạt động của mình xuống phía nam, đặt ra nguy cơ đụng độ với Malaysia và Indonesia.

Với vai trò của Indonesia trong ASEAN, thay đổi quan điểm của Jakarta đối với Trung Quốc là một bất lợi lớn đối với Bắc Kinh. Hành động hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ khiến uy tín quốc tế của nước này bị hủy hoại. Những thành tựu từ chiến lược "tấn công quyến rũ" của Trung Quốc đối với ASEAN trong những năm 1990 có thể bị sụp đổ bởi một làn sóng chống Trung Quốc trong khu vực.

Ngày 11/5 vừa qua, tại Hội nghị Cấp cao các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) lần thứ 24, các Ngoại trưởng đã ra tuyên bố về tình hình hiện nay ở Biển Đông, bày tỏ quan ngại sâu sắc về các vụ việc đang diễn ra ở Biển Đông, khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông.

Đây là lần đầu tiên kể từ năm 1995, ASEAN ban hành một tuyên bố riêng về sự leo thang các mối đe dọa Biển Đông. Điều này thể hiện phản ứng dữ dội về mặt ngoại giao trong việc phản đối Trung Quốc ở Đông Nam Á. Đặc biệt, với những diễn biến nói trên, Trung Quốc đã bộc lộ rõ quyết tâm thực hiện  một trong những mục tiêu chiến lược của họ là kiểm soát và khống chế tuyến hàng hải quốc tế qua Biển Đông, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh, an toàn tự do hàng hải quốc tế khiến cho dư luận hết sức quan tâm và không thể không có những phản ứng mạnh mẽ…  

Thứ ba, Trung Quốc mất lý do cho sự hiện đại hóa quân sự của nước này. Bắc Kinh tuyên bố rằng, hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc là mang tính chất phòng thủ và sẽ không làm suy yếu an ninh khu vực. Trong thời gian căng thẳng gia tăng ở Biển Đông giai đoạn 2007-2013, Trung Quốc thường tránh sử dụng lực lượng hải quân. Thay vào đó, các lực lượng bán quân sự, chẳng hạn như tàu hải giám của Trung Quốc, thường được triển khai để phục vụ tham vọng lãnh thổ của nước này.

Trong vụ tranh chấp giữa Trung Quốc và Philippines tại bãi cạn Scarborough năm 2012, không có tàu hải quân nào của Trung Quốc được triển khai đến vị trí này. Trung Quốc đã huy động các tàu bán quân sự và các tàu cá để ngăn chặn phía Philippines tiếp cận khu vực.

Người dân Việt Nam phản đối hành động của Trung Quốc trên Biển Đông. Ảnh: TTXVN

Tuy nhiên, để bảo vệ giàn khoan dầu khổng lồ của Trung Quốc trong vùng EEZ của Việt Nam, Bắc Kinh đã điều động trên 07 tàu hải quân, 33 tàu cảnh sát biển và hàng chục tàu vận tải, 06 tàu dịch vụ dầu khí... Ngoài ra, Trung Quốc còn điều hàng chục tốp máy bay hoạt động trên khu vực. Do đó, các nước khác có lý do để lo lắng về ý định thực sự đằng sau chương trình hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc.

Cuối cùng, hành động trên của Trung Quốc có thể làm mất ổn định an ninh khu vực, tạo ra một trở ngại đối với các nỗ lực của Bắc Kinh nhằm tái cơ cấu nền kinh tế và duy trì tăng trưởng của nước này. Bắc Kinh đang phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng trong nước, trong đó có sự suy thoái của môi trường, lão hóa dân số và các phong trào ly khai ở Tây Tạng và Tân Cương. Trong vài năm qua, các cuộc tấn công khủng bố của các lực lượng ly khai đã xảy ra ở các thành phố lớn, đe dọa sự ổn định xã hội của Trung Quốc.

Ngoài ra, tăng trưởng kinh tế Trung Quốc đang có dấu hiệu chậm lại. Lãnh đạo Trung Quốc cần một môi trường quốc tế ổn định để tập trung nguồn lực vào những thách thức nội bộ. Nhưng hành động gây hấn của Bắc Kinh đối với Việt Nam có thể gây mất ổn định an ninh khu vực và làm suy yếu những nỗ lực để duy trì tăng trưởng.

Việc Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương-981 vào vùng EEZ của Việt Nam là một tính toán sai lầm chiến lược. Rõ ràng là, các nước trong khu vực sẽ tăng cường xây dựng khả năng phi đối xứng để bảo vệ chủ quyền của họ nhằm đối phó với Bắc Kinh, đồng thời họ cũng có thể hoan nghênh sự tham gia của các quốc gia khác vào khu vực, chẳng hạn như Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản trong việc quản lý tranh chấp Biển Đông.

Nói cách khác, hành vi hung hăng của Trung Quốc đã tạo điều kiện và đẩy mạnh chiến lược xoay trục của Mỹ tới khu vực châu Á, điều mà các nhà lãnh đạo hàng đầu Trung Quốc không muốn thấy.

Cách tốt nhất để Trung Quốc tăng vị thế của mình như là một cường quốc toàn cầu là trỗi dậy nhưng tôn trọng những nguyên tắc cốt lõi trong quan hệ đối ngoại - hợp tác cùng có lợi, tôn trọng quyền và lợi ích chính đáng của nước khác và giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán hòa bình.

Tiến sỹ Trần Công Trục