Anh chân thật giải thích: “Nhà mình nông dân mấy đời, cũng phải có đứa làm quan để mở mày mở mặt ra chứ…” 

Chuyện cô bé 30,5 điểm không được tuyển vào trường ngành công an tưởng đã lắng xuống, lại được khuấy động vì nguyện vọng “kiên cường” của cô: sang năm sẽ thi vào trường quân đội. Chúng ta tôn trọng nguyện vọng này, bởi sẽ là lý thuyết suông khi những người ngoài cuộc, không hiểu rõ hoàn cảnh của em, lên giọng khuyên em “Nghề nào cũng là nghề…”  

Song, nhìn rộng ra, mong muốn được vào công an quân đội, chỉ là một góc nhỏ của suy nghĩ “phải đi học đại học” của số đông hiện nay. Những gia đình “có điều kiện” rất khó chấp nhận con cái không đi học đại học hoặc du học nước ngoài. Những gia đình nghèo thì từ khi con còn bé đã động viên “cha mẹ hi sinh tất cả, con phải cố gắng học để đổi đời.” 

{keywords}
Ảnh minh họa

Ở góc độ nào đó, chuyện “phải vào bằng được đại học” phản ánh lối tư duy ăn sâu trong lòng dân tộc cả trăm cả ngàn năm nay, có gốc rễ từ tư tưởng Nho giáo: học để làm quan.  

Con đường đại học bằng bất cứ giá nào cùng chế độ thi tuyển của ta đến nay “có đổi nhưng chưa mới” đã mấy chục năm nay đẻ ra cách học gạo, học chỉ để lấy đỗ đại học và có bằng. Không thiếu “bằng đỏ” bộc lộ đầy khiếm khuyết: kiến thức lỗ mỗ, thiếu chuyên nghiệp, tư duy cứng nhắc và bảo thủ... Mục đích học tập của nhiều người chỉ là một công việc và có tiền, chứ không vì đam mê. 

Con đường bước chân vào trường quân sự, an ninh đạt được nhiều thứ chỉ với một lựa chọn “đúng đắn.” Như dân gian hay đùa, vào học những trường đó “bố mẹ đỡ phải nuôi,” “cơm ăn ba bữa, quần áo mặc cả ngày…” 

Sinh viên Việt Nam đi làm thêm không phải là phổ biến. Việt Nam là nước khá đặc biệt khi bố mẹ vẫn phải nuôi hầu như hoàn toàn các sinh viên suốt mấy năm đi học. “Chế độ bao cấp” này là một trong những nguyên nhân của niềm đam mê ngành công an quân đội. 

Trong khi, thanh niên ở những nước như Mỹ ra trường phổ thông là tự động đi làm để tích lũy cho những năm đại học sau đó. Những công việc họ làm, các hoạt động xã hội khi còn đi học lẫn sau khi ra trường đều là những cơ sở tốt để làm đẹp hồ sơ xin học bổng.  

Câu chuyện phải vào bằng được trường công an hay quân đội, xa hơn là ra trường phải vào bằng được biên chế Nhà nước, còn cho thấy một thực trạng nữa: con đường đó đảm bảo “đầu ra” khi học xong chắc chắn sẽ có một chỗ làm trong biên chế Nhà nước. Mới đây nhất, con số thống kê từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội “cả nước có gần 200.000 cử nhân, thạc sĩ đang thất nghiệp”. 

Hai mươi mấy năm nay, cứ vài năm thì “mốt” lại thay đổi một lần, khi thì kinh tế khi thì luật; ngay trong kinh tế thì lúc tài chính, lúc lại ngân hàng… lên xuống theo nhịp đam mê của xã hội. Những “mốt” này đều là những ngành nhìn vào đã thấy hào nhoáng và đẹp đẽ, chứ làm kỹ sư chăn nuôi “băm bèo thái rau” chẳng ai thích.  

“Nghề gì cũng quý”, vậy nên câu hỏi đặt ra là ai cũng công an bộ đội cả thì ai sẽ lao động sản xuất – vì nếu có chiến tranh thì quân và dân vẫn cần ăn; và ai cũng làm tài chính kinh doanh cả, thì ai sẽ tạo ra máy móc và những giống lúa mới? 

Xin kể câu chuyện của người anh họ “nhiều đời nông dân” chưa học hết lớp 12. Anh là một điển hình làm ăn giỏi ở nông thôn miền Bắc. Từ mấy sào ruộng được chia, anh nghiên cứu gieo các giống lúa tốt, chất lượng cao, gieo trồng cẩn thận đảm bảo sạch, an toàn và tất nhiên kén người mua.  

Dần dần anh có thị trường: từ vài gia đình ở Hà Nội, nay đã có hàng trăm gia đình đặt mua gạo của anh, anh đã phải thuê thêm ruộng và vài chục nhân công để sản xuất. Từ một người nghèo, anh dần có của ăn của để, thành triệu phú, giàu có nhất nhì trong xã nếu chỉ tính những nhà làm nông nghiệp. Vừa rồi về quê, anh kể rất tự hào: “Cháu chú (con cả của anh) hết nghĩa vụ trong Khánh Hòa, nay anh chuẩn bị thu xếp cho cháu ở lại để đi sĩ quan…”  

Tôi sửng sốt: “Anh đã thành công như thế này rồi, sao không để cháu kế nghiệp?”. Anh chân thật giải thích: “Nhà mình nông dân mấy đời, cũng phải có đứa làm quan để mở mày mở mặt ra chứ…” 

Nếu như vào thời chiến, chúng ta sẽ không nghi ngờ ước muốn cao cả của các cô bé, chú bé. Đất nước chúng ta đã trải qua thời cắt tay lấy máu viết tâm thư xin nhập ngũ, và nay nếu có những tâm thư như vậy xin ra phục vụ ở Trường Sa thì thật đáng mừng. Nhưng thực tế, không phải lúc nào cũng là như vậy…

Phúc Lai