Trang bị “hệ miễn dịch số" để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng

Mặt trái của mạng xã hội

Thời đại công nghệ 4.0, việc sử dụng mạng xã hội trở nên phổ biến với thế hệ trẻ và đã mang lại cho các em rất nhiều lợi ích trong học tập, phát triển, hòa nhập với thế giới. 

Tuy nhiên, môi trường mạng cũng khiến các em phải đối mặt với nhiều cạm bẫy, rủi ro, phổ biến như: Tiếp cận với những nội dung độc hại (bạo lực, khiêu dâm…) làm lệch lạc suy nghĩ, lối sống, sự phát triển; Bị phát tán thông tin riêng tư, thông tin cá nhân gây ảnh hưởng tiêu cực tới cuộc sống của trẻ; Bị bắt nạt trực tuyến dưới nhiều hình thức khác nhau; Sử dụng quá mức và rơi vào tình trạng nghiện Internet; Bị lôi kéo, dụ dỗ, quấy rối, lừa đảo, dọa nạt, tống tiền, ép tham gia các hoạt động phi pháp, thậm chí mại dâm, bị xâm hại tình dục... 

Theo thống kê từ cơ quan chuyên môn, hằng năm Việt Nam xảy ra khoảng 2.000 vụ việc xâm hại trẻ em, trong đó, số lượng vụ việc xâm hại trên môi trường mạng chiếm tỷ lệ không nhỏ.

Còn theo số liệu của Cục Trẻ em, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, trong năm 2022, Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em (Tổng đài 111) đã ghi nhận gần 370.000 cuộc gọi đến, với gần 28.000 cuộc gọi được lập hồ sơ và hơn 1.500 ca can thiệp hỗ trợ. Trong số này, có 419 cuộc gọi báo cáo về hoạt động xâm hại trẻ em trên môi trường mạng.

Ngoài ra, các em có nguy cơ bị bạo lực ngôn từ hay nói cách khác là bắt nạt trực tuyến. Ở đời thực, trẻ em thường bị bạo lực về thể xác, còn bắt nạt trực tuyến sẽ gây ảnh hưởng nặng nề đến tinh thần của nạn nhân thông qua các hành vi đăng tin đồn, lời đe dọa, đánh giá, chê bai hay sỉ nhục, kêu gọi tẩy chay… Từ đó khiến trẻ có nhiều phản ứng, cảm xúc tiêu cực, sợ hãi, thất vọng, tức giận, chán nản, trốn tránh, cảm thấy bị hạ thấp lòng tự trọng, thậm chí tăng ý định tự tử.

Báo cáo Ngăn chặn hành vi gây tổn hại tại Việt Nam của UNICEF (2022), tình trạng bóc lột và xâm hại tình dục trẻ em Việt Nam trong lứa tuổi 12 - 17 tuổi qua mạng đang diễn ra khó lường. Trong đó: 1% trẻ nhận được yêu cầu gửi ảnh/video về bộ phận nhạy cảm của mình khi các em không muốn; 0,2% được đề nghị cho tiền hoặc quà để đổi lấy hình ảnh nhạy cảm; 0,3% đe dọa hoặc hăm dọa trẻ tham gia hoạt động tình dục; 1% trẻ có ảnh nhạy cảm bị chia sẻ khi chưa được phép; 2% trẻ từ 15 - 17 tuổi đã nhận tiền hoặc quà để đổi cho hình ảnh, video nhạy cảm…

UNICEF cũng gióng lên cảnh báo nguy cơ về những vấn đề liên quan đến tác động của trí tuệ nhân tạo, trong đó có ChatGPT đối với trẻ em, và việc bảo vệ trẻ em ở trên không gian mạng.

Đặc biệt, trẻ em trong giai đoạn dậy thì đang phát triển là lứa tuổi dễ bị tác động và dễ bị tổn thương về tâm lý nhất. Các em luôn muốn chứng tỏ bản thân, chứng minh mình đã lớn với bố mẹ, thầy cô, bạn bè, vì vậy sẽ rất dễ có những suy nghĩ lệch lạc, dẫn đến hành động sai trái khi tiếp cận những thông tin xấu trên mạng xã hội, Internet.

Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng sẽ vừa bảo vệ bí mật đời sống riêng tư, ngăn chặn các hành vi lợi dụng môi trường mạng để xâm hại trẻ em, vừa chú trọng trang bị "hệ miễn dịch số" cho các em.

Tạo tấm khiên cho trẻ trong thế giới ảo

Những năm qua, công tác bảo vệ trẻ em trên không gian mạng đã được, Đảng, Nhà nước quan tâm, huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc.

Hệ thống pháp luật được ban hành tương đối đầy đủ như: Luật Trẻ em, Luật An ninh mạng, Luật An toàn thông tin mạng, Luật Tiếp cận thông tin; Nghị định số 56/2017/NĐ-CP; Nghị định số 27/2018/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 72/2013/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng; Nghị định số 130/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo trợ, trợ giúp xã hội và trẻ em; Quyết định số 23/QĐ-TTg ngày 07/01/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021 - 2030; Quyết định số 830/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021 - 2025.

Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã xây dựng các kế hoạch để thực hiện Quyết định 830 của Thủ tướng Chính phủ về hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh trên môi trường mạng.

Bộ Thông tin và Truyền thông đã xây dựng Mạng lưới ứng cứu, bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng (VN-COP Network) tại địa chỉ https://vn-cop.vn, là tổ chức phối hợp liên ngành giúp Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và kết quả thực thi các nhiệm vụ phòng, chống xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, góp phần nâng cao nhận thức xã hội và tạo lập một môi trường mạng an toàn, lành mạnh cho trẻ em.

Để trang bị thêm hành lang pháp lý bảo vệ trẻ em, Chính phủ giao Bộ Thông tin và Truyền thông xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 72/2013/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng, trong đó đưa ra khái niệm về hành vi xâm hại trẻ em, thông tin độc hại đối với trẻ em trên môi trường mạng. Đồng thời nhấn mạnh việc bảo vệ trẻ em, thanh thiếu niên trên môi trường mạng là một trong những biện pháp quản lý quan trọng để thúc đẩy sự phát triển cũng như quản lý Internet hiệu quả.

Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; Bộ Thông tin và Truyền thông và Bộ Công an đã phối hợp, phát hiện, xử lý nhiều vụ việc liên quan đến tán phát thông tin xấu, độc trên mạng xã hội như Facebook, Youtube… tạo môi trường lành mạnh cho trẻ. Đề nghị các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ số, nội dung trên môi trường mạng thực thi quy định pháp luật về bảo đảm an toàn, an ninh thông tin, bảo vệ thông tin cá nhân, bảo vệ trẻ em.

Đồng thời, tăng cường triển khai các biện pháp kỹ thuật, chặn lọc, gỡ bỏ nội dung không phù hợp với trẻ em… Mạng xã hội Youtube đã công bố sẽ có một số thay đổi chính sách nhằm bảo vệ trẻ em, trong đó có yêu cầu tất cả nhà sáng tạo nội dung phải đánh dấu nội dung video dành cho trẻ em hay không; không phát tán quảng cáo được cá nhân hóa đối với nội dung dành cho trẻ em.

Cùng với các chủ trương, chính sách kể trên, để tạo được “tấm khiên” quan trọng bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, vai trò của xã hội, nhà trường và gia đình là rất cấp thiết qua việc giáo dục, truyền thông và nâng cao nhận thức cho trẻ em, thanh thiếu niên. Từ đó các em có thể tự nhận biết, phân biệt tốt/xấu và bảo vệ chính mình trên môi trường mạng.

Tại trường học, các buổi tuyên truyền kỹ năng sử dụng mạng an toàn và xử lý các tình huống tiêu cực xảy ra trên mạng xã hội được lồng ghép vào các buổi sinh hoạt lớp, sinh hoạt trường, chào cờ hay các tiết học có nội dung liên quan. 

Một số trường còn đưa nội dung này vào buổi tập huấn công tác Đội và phong trào thiếu nhi. Thông qua mô hình tập huấn, các em học sinh được trang bị những kiến thức cơ bản về bảo vệ trẻ em như: Luật Trẻ em; những điều cần biết về quyền tham gia của trẻ em; kiến thức phòng tránh xâm hại tình dục, bạo lực, buôn bán trẻ em; những điều cần biết về phòng, chống tai nạn, thương tích của trẻ em tại gia đình và tác hại của Internet đối với trẻ em...

Bên cạnh nhà trường, gia đình có ý nghĩa lớn với việc giáo dục, hướng dẫn trẻ các kỹ năng ứng xử trên Internet. Nhà nước có chính sách, truyền thông giáo dục, hỗ trợ gia đình nhưng nếu cha mẹ không quan tâm thì trẻ em không được bảo vệ, không được sống an toàn. Vì vậy, các gia đình cần nhận thức rõ trách nhiệm với việc phòng ngừa tổn hại cho trẻ. 

Cha mẹ, người thân trong gia đình cần phải chủ động bảo vệ con em mình trên môi trường mạng. Chủ động tìm hiểu nâng cao nhận thức, kiến thức, cách thức để bảo vệ con em mình tốt hơn trên môi trường Internet. Hướng dẫn con khai thác tốt thế mạnh của công nghệ, hạn chế con em tiếp xúc với thông tin xấu độc trên mạng.