- "Giải pháp tịch thu phương tiện hay những giải pháp nghiêm khắc hơn luôn tồn tại trong hệ thống pháp luật ở rất nhiều quốc gia. Tuy nhiên, những giải pháp như tịch thu phương tiện chỉ được áp dụng trong những tình huống đặc biệt" - TS Trần Hữu Minh tiếp tục có bài viết dựa trên kinh nghiệm thực tế của các nước trên thế giới.

Uống rượu bia lái xe, thế giới xử lý thế nào?

"Phần lớn các nước trên thế giới coi việc điều khiển phương tiện trong khi uống rượu bia quá mức cho phép là loại tội phạm, do đó có thể áp dụng các giải pháp đối với tội phạm để xử lý (phạt/tịch thu/tù giam) với mức phạt rất nặng".


Thế giới đã áp dụng từ lâu

Theo báo cáo chính thức của Ủy ban An toàn giao thông Châu Âu, đối với trường hợp lỗi uống rượu bia khi lái xe, các giải pháp có thể được sử dụng tại Châu Âu rất đa dạng: phạt tiền/phạt điểm trên bằng lái/phạt lũy tiến/buộc tham gia chương trình huấn luyện đặc biệt cho người có hành vi lái xe nguy hiểm/treo hoặc tịch thu bằng lái/buộc lắp đặt thiết bị kiểm soát nồng độ cồn trên xe/tạm giữ và tịch thu phương tiện và cuối cùng phạt tù.

{keywords}

Có thể dễ dàng tìm thấy loạt giải pháp trên ở hầu hết các nước trên thế giới, từ liên minh Châu Âu, Mỹ, Canada, hay Australia và New Zealand với nguyên tắc hình phạt áp dụng theo mức độ vi phạm.

Cần lưu ý có sự khác biệt giữa tạm giữ và tịch thu. Tạm giữ là quá trình cảnh sát giữ phương tiện của người vi phạm trong thời gian nhất định, trong khi bản chất tịch thu là việc tước đoạt quyền sở hữu vĩnh viễn.

Tịch thu phương tiện đã được thế giới sử dụng từ rất lâu như một giải pháp cuối cùng đối với hành vi sử dụng rượu bia quá mức khi lái xe. Vào thời điểm mới xuất hiện trên thế giới, giải pháp tịch thu chỉ được sử dụng như một hình phạt đối với hành vi tái vi phạm ở lần thứ 3 hoặc lần thứ 4. Tuy nhiên, xu hướng này đang ngày càng thay đổi theo hướng nghiêm khắc hơn.

Thành phố New York và một số khu vực trong bang New York đã áp dụng giải pháp tịch thu phương tiện ngay đối với trường hợp vi phạm lần đầu khi mức độ vi phạm nghiêm trọng. Portland, Oregon cũng đã áp dụng đối với vi phạm nghiêm trọng đầu tiên. California đang áp dụng luật có thể tịch thu phương tiện khi tái vi phạm lần thứ hai.

Hiện tại có 32/50 bang tại hợp chủng quốc Hoa Kỳ sử dụng giải pháp tịch thu phương tiện, thông thường áp dụng với trường hợp tái phạm lỗi uống rượu bia quá mức cho phép khi lái xe.

Mặc dù các quốc gia khác nhau có thể có cách xử lý cụ thể khác nhau với từng lỗi vi phạm, xu hướng chung vẫn là xử lý nghiêm các vi phạm nghiêm trọng để bảo vệ an toàn của người dân, và việc tịch thu phương tiện bán sung công quỹ là một giải pháp đã và đang được áp dụng trên thế giới.

Đây là giải pháp phạt ở mức độ nặng, thường được áp dụng với những vi phạm có mức độ nghiêm trọng/tái phạm lỗi nhiều lần.

Ít quốc gia tịch thu ngay lần đầu vi phạm

Về nguyên tắc xử phạt, những lỗi thuộc về con người giải pháp nên hướng tới việc xử lý đối với con người, trong khi những vi phạm có liên quan đến phương tiện, thì giải pháp nên tập trung vào phương tiện.

Thông thường giải pháp tạm giữ luôn cho người dân cơ hội chuộc lại sai lầm nếu làm đúng quy định xử phạt, tuy nhiên nếu không chấp hành thì hình thức xử phạt ngay lập tức tăng lên (ví dụ như mức phạt tù hoặc tịch thu vĩnh viễn)

Tại Italy, cảnh sát có thể tịch thu xe trong nhiều trường hợp khác nhau (không có bằng lái hợp lệ, biển số giả, hoặc tài liệu đăng ký đã hết hạn...).

Tại Tây Ban Nha, phương tiện có thể bị tịch thu nếu có lỗi về kỹ thuật, có tiếng ồn quá lớn, hoặc thải ra quá nhiều khói, không có bảo hiểm, hoặc khi người sử dụng không trả tiền phạt, hoặc uống rượu bia khi lái xe.

Theo luật giao thông đường bộ tại Australia, vào năm 2004 chính phủ đã sửa đổi đạo luật giao thông đường bộ 1974 để xử lý vấn đề đua xe có tổ chức và lái xe ẩu (chạy nhanh hơn tốc độ giới hạn tới 45 km, đua xe trên đường phố, cố tình lái ẩu tại các đường ngang, được cảnh sát yêu cầu dừng lại nhưng không tuân thủ, chở quá số người quy định, tái phạm lỗi về bằng lái, uống rượu bia quá mức cho phép và sử dụng ma túy khi lái xe).

Điều luật giao thông đường bộ sửa đổi về tạm giữ và tịch thu phương tiện 2004 (thường biết với cái tên đạo luật Hoon) cho phép cảnh sát có thể tạm giữ phương tiện. Mức xử phạt được điều chỉnh trong điều luật giao thông đường bộ sửa đổi năm 2009 theo đó với vi phạm lần đầu cảnh sát phải tạm giữ 28 ngày, tái vi phạm lần 2: tạm giữ 3 tháng, tại thời điểm kết án, nếu có bằng chứng vi phạm lần 3, ngoài những hình phạt theo quy định, tòa án có thể ra lệnh tịch thu vĩnh viễn phương tiện hoặc tạm giữa 6 tháng.

Nếu người vi phạm không phải là chủ sở hữu, người vi phạm sẽ phải trả toàn bộ các chi phí phát sinh (vận tải; lưu kho), cảnh sát sẽ thông báo cho chủ sở hữu, người sở hữu sẽ phải trả toàn bộ chi phí sau tạm giữ nếu không đến lấy xe đúng thời hạn.

Cụ thể, nếu tòa án kết luận một người bị tạm giữ phương tiện, và người này đã vi phạm hai lần với cùng một lỗi trong khoảng thời gian 5 năm trước khi bị tạm giữ, tòa án buộc phải ra lệnh tịch thu phương tiện có liên quan đến vi phạm này.

Nếu tòa án kết luật một người bị tạm giữ bằng lái, và người này đã vi phạm hai lần với cùng một lỗi trong khoảng thời gian 5 năm trước khi bị tạm giữ bằng lái, tòa án có thể ra lệnh tịch thu phương tiện. Nếu một người đua xe trái phép, tòa án có thể ra lệnh tịch thu phương tiện dùng trong vi phạm này.

Tại Anh, theo luật giao thông đường bộ, điều khoản 165A năm 1988, cảnh sát có quyền tịch thu bất cứ phương tiện nào nếu người sử dụng không có bảo hiểm hợp lệ hoặc người sử dụng không có bằng lái hợp pháp hoặc điều khiển phương tiện theo một cách thức gây nguy hiểm cho người khác.

Phương tiện được chuyển về nhà kho bảo quản (thông thường lực lượng cảnh sát hợp đồng với các công ty vận chuyển chuyên nghiệp để thực hiện việc này) và người vi phạm phải trả toàn bộ phí phát sinh: vận chuyển/lưu kho. Giấy phạt sẽ được gửi đến cả người sử dụng và người sở hữu phương tiện (trong trường hợp mượn xe).

Trong thời hạn nhất định (2 tuần) người sở hữu phải trình đầy đủ các giấy tờ đăng ký, bảo hiểm, giấy phép lái xe hợp lệ, trả đủ các khoản phạt và lệ phí phát sinh như vậy chuyển/lưu kho, nếu không phương tiện sẽ được bán đấu giá hoặc tiêu hủy.

Luật cũng quy định nếu có hiện tượng tái phạm lỗi nghiêm trọng (trong đó có sử dụng rượu bia và ma túy, lái xe nguy hiểm...) thì tòa án bắt buộc phải ra quyết định tịch thu phương tiện (có nghĩa lúc đó tòa án cũng không có lựa chọn nữa mà buộc phải hành động để đảm bảo an toàn cho xã hội). Cách xử lý tương tự cũng được áp dụng với trường hợp không đóng thuế đường và cố tình không nộp phạt.

Tại New Zealand, nếu người điều khiển phương tiện phạm những lỗi nghiêm trọng chẳng hạn như không tuân thủ lệnh dừng xe của cảnh sát, phương tiện có thể bị tịch thu. Tại Scotland cảnh sát cũng có thể tịch thu phương tiện nếu phạm lỗi nghiêm trọng.

Phân tích các tình huống trên, có thể thấy cách tiếp cận mà phần lớn các quốc gia đang áp dụng là phạt theo mức độ vi phạm, với những người vi phạm lần đầu có thể tạm giữ phương tiện, phạt hành chính để tác động vào ý thức hành vi của người dân, sau đó chuyển qua tòa án ra quyết định, với những lỗi vi phạm nghiêm trọng thì có thể áp dụng các giải pháp nghiêm khắc hơn như treo bằng, tịch thu xe và phạt tù. Có rất ít quốc gia tịch thu ngay phương tiện trong lần vi phạm đầu tiên với lỗi không quá nghiêm trọng.

Thu phương tiện chỉ nên là giải pháp cuối cùng!

Cần lưu ý rằng, chỉ nên sử dụng giải pháp tịch thu phương tiện là giải pháp cuối cùng khi đã áp dụng các giải pháp trước đó nhưng không đem lại hiệu quả mong muốn. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt cần áp dụng ngay lập tức nếu vi phạm ở mức độ rất nghiêm trọng, uy hiếp trực tiếp đến tính mạng của người dân.

Những trường hợp này thường bao gồm: tái vi phạm nhiều lần với tần suất cao, cố tình chống người thi hành công vụ, hoặc mất hoàn toàn kiểm soát do nồng độ cồn quá cao.

Số liệu thống kê cho thấy các giải pháp nghiêm khắc đối với phương tiện có tác động tích cực đến an toàn giao thông, giúp góp phần giảm tỷ lệ tái phạm từ 65-90% tại nhiều quốc gia. Mỗi quốc gia có điều kiện khác nhau, mức độ tác động cần được tiến hành trong một nghiên cứu độc lập, tốt nhất là so sánh trước và sau khi triển khai chính sách.

Giải pháp tịch thu phương tiện hay những giải pháp nghiêm khắc hơn luôn tồn tại trong hệ thống pháp luật ở rất nhiều quốc gia, tuy nhiên những giải pháp như tịch thu phương tiện chỉ được áp dụng trong những tình huống đặc biệt.

Trong phần lớn các trường hợp vi phạm lần đầu hoặc không nghiêm trọng, các nước không sử dụng giải pháp tịch thu phương tiện. Bởi vậy các mức phạt nên đa dạng và theo hình thức nặng dần để phù hợp với các mức độ vi phạm và ý thức cải hối của người vi phạm.

Ngược lại với một số vi phạm nghiêm trọng (tái vi phạm với nồng độ cồn quá mức cho phép, có nồng độ cồn quá cao, chống người thi hành công vụ khi kiểm tra nồng độ cồn), nhiều nước đã và đang áp dụng giải pháp tịch thu, xử lý một cách kiên quyết triệt để.

Về bản chất khi vi phạm trở nên nghiêm trọng, có thể uy hiếp tính mạng của người khác, lúc đó nhà chức trách phải hành động để đảm bảo an toàn cho những người dân, vừa để răn đe, vừa để chấm dứt nguy hiểm này. Quyết định tịch thu nên để cho tòa án quyết định theo pháp luật.

TS Trần Hữu Minh