Khi dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của virus corona bắt đầu hoành hành ở Trung Quốc dịp Tết nguyên đán hồi tháng Một vừa qua, một nhóm kỹ thuật viên đã tập trung bên trong một cơ sở ở Nam Kinh cùng rất nhiều mì ăn liền, làm việc nhiều giờ liên tục để phát triển các bộ kit xét nghiệm nhằm chẩn đoán mầm bệnh nguy hiểm.

{keywords}
 

Vào thời điểm đó, dịch Covid-19 đã càn quét thành phố Vũ Hán, thủ phủ tỉnh Hồ Bắc và đang lây lan rất nhanh khắp Trung Quốc. Một số ít loại kit xét nghiệm đã được Bắc Kinh phê chuẩn nhưng hàng trăm công ty ở Trung Quốc vẫn chạy đua phát triển các sản phẩm mới.

"Tôi đã không nghĩ đến chuyện xin phê duyệt ở Trung Quốc. Việc xin cấp phép kiểu này mất quá nhiều thời gian. Khi tôi rốt cuộc nhận được giấy phép thì dịch bệnh có thể đã chấm dứt rồi", Zhang Shuwen, người sáng lập công ty chế phẩm sinh học Liming Nam Kinh chia sẻ trên tờ Bưu điện Hoa nam buổi sáng.

Thay vào đó, Zhang cũng như một số nhà xuất khẩu Trung Quốc khác đã bán các bộ kit thử nghiệm của họ cho phần còn lại của thế giới trong bối cảnh đại dịch lan rộng ra bên ngoài Trung Quốc và nhu cầu trong nước giảm xuống.

Hồi tháng Hai, ông Zhang đã nộp đơn xin bán 4 sản phẩm xét nghiệm tại Liên minh châu Âu (EU) và được cấp chứng nhận CE chính thức vào tháng Ba, đồng nghĩa các sản phẩm đạt những tiêu chuẩn về sức khỏe, an toàn và môi trường do các nhà quản lý châu Âu đặt ra.

Hiện tại, công ty của ông Zhang đang nhận được một danh sách dài đặt hàng từ Italia, Tây Ban Nha, Áo, Hungary, Pháp, Iran, Ảrập Xê út, Nhật Bản và Hàn Quốc. Doanh nhân này nói số lượng đơn hàng nhiều đến mức cả công ty phải làm việc tới 21h tối mỗi ngày và 7 ngày/tuần. Song, họ còn cân nhắc nâng công suất hoạt động lên 24 giờ mỗi ngày bằng cách yêu cầu các nhân viên làm 3 ca/ngày.

Nắm bắt nhu cầu, chạy đua sản xuất

Thống kê ước tính có hơn 3 tỷ người trên khắp thế giới đang phải tuân thủ các lệnh giới hạn di chuyển hoặc phong tỏa để chính phủ các nước dồn sức dập dịch khi số ca tử vong vì Covid-19 trên toàn cầu đã gần 34.000 người.

Các "điểm nóng" về sự bùng phát của virus corona chủng mới xuất hiện khắp châu Âu và Mỹ, khiến tâm chấn của đại dịch đã chuyển từ Vũ Hán, miền trung Trung Quốc sang Italia, sau đó đến Tây Ban Nha và hiện là bang New York (Mỹ). Sự thiếu hụt nghiêm trọng các thiết bị xét nghiệm dẫn đến việc nhà chức trách y tế yêu cầu mọi ca nghi nhiễm "nguy cơ thấp" ở nhà để ngăn ngừa sự lây lan virus.

Một quản lý cấp cao giấu tên thuộc tập đoàn BGI, doanh nghiệp chuyên giải trình gen lớn nhất Trung Quốc tiết lộ, bắt đầu từ tháng Hai, khoảng một nửa số bộ kit xét nghiệm Covid-19 do họ chế tạo được bán ở Trung Quốc và nửa còn lại xuất khẩu sang các thị trường nước ngoài. Song, đến hiện tại, gần như không còn sản phẩm nào của họ được bán trong nước, ngoại trừ những bộ kit bán cho các khách từ nước ngoài nhập cảnh vào đại lục cần kiểm tra dịch tễ.

Từ đầu tháng Hai, BGI đã sản xuất 200.000 bộ kit xét nghiệm/ngày tại các nhà máy của tập đoàn ở Vũ Hán, nơi khởi phát dịch Covid-19. Nhà máy với vài trăm công nhân hoạt động suốt ngày đêm trong khi hầu hết thành phố bị phong tỏa để dập dịch. Theo viên quản lý giấu tên, hiện tại, tập đoàn đang cho ra đời đến 600.000 bộ kit mỗi ngày và trở thành doanh nghiệp đầu tiên của Trung Quốc được phê chuẩn khẩn cấp bán sản phẩm xét nghiệm PCR ở Mỹ.

Các bộ kit xét nghiệm Covid-19 do Trung Quốc sản xuất ngày càng được dùng nhiều ở châu Âu và phần còn lại của thế giới, càng gia tăng những tranh cãi về sự phụ thuộc vào các nguồn y tế từ đại lục.

Theo Song Haibo, Chủ tịch Hiệp hội chẩn đoán trong ống nghiệm Trung Quốc, tính đến ngày 26/3 đã có 102 công ty nước này được phép tiếp cận thị trường châu Âu, trong khi chỉ có một công ty được cấp phép ở Mỹ. Dẫu vậy, rất nhiều công ty trong số này chưa được Cơ quan quản lý dược phẩm quốc gia Trung Quốc cấp phép lưu hành bộ kit xét nghiệm của họ trong nước.

Thực tế, chỉ mới có 13 công ty Trung Quốc có giấy phép bán các bộ kit xét nghiệm PCR trong nội địa, với 8 công ty bán phiên bản kháng thể đơn giản hơn.

Một quản lý tại một công ty công nghệ sinh học ở Trường Sa, thủ phủ tỉnh Hồ Nam cho hay, công ty của ông chỉ được cấp phép bán các bộ kit xét nghiệm PCR cho động vật ở Trung Quốc, nhưng đang chuẩn bị đẩy mạnh sản xuất 30.000 bộ kit xét nghiệm Covid-19 mới thiết kế để bán sang châu Âu sau khi nhận được một chứng chỉ CE hôm 17/3.

Nỗi lo chất lượng

Không phải mọi nỗ lực xâm nhập vào các thị trường châu Âu của các công ty Trung Quốc nói trên đều thành công. Trung Quốc đã xuất khẩu 550 triệu khẩu trang, 5,5 triệu bộ kit xét nghiệm và 950 máy thở cho Tây Ban Nha với tổng trị giá lên tới 432 triệu Euro hồi đầu tháng Ba, nhưng dư luận đã sớm xuất hiện những lo ngại về chất lượng của các sản phẩm xét nghiệm này.

{keywords}
Nhân viên y tế đang phết lấy mẫu xét nghiệm Covid-19 đối với một cảnh sát ở thủ đô Madrid, Tây Ban Nha. Ảnh: BBC

Tuần trước, báo El País của Tây Ban Nha đưa tin, các thiết bị xét nghiệm kháng nguyên do công ty công nghệ sinh học Bioeasy có trụ sở tại Thâm Quyến, Trung Quốc sản xuất có tỉ lệ phát hiện Covid-19 chỉ đạt 30%, trong khi chúng được quảng cáo chính xác tới 80%. Song, Đại sứ quán Trung Quốc tại Madrid trấn an rằng, Bioeasy không nằm trong danh sách các nhà sản xuất được Bộ Thương mại Trung Quốc lựa chọn cung cấp hàng xuất khẩu sang Tây Ban Nha. 

Công ty Bioeasy sau đó cũng phủ nhận sản phẩm của họ bị lỗi và biện minh rằng, các nhà nghiên cứu Tây Ban Nha không làm đúng theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Trong khi đó, nhà chức trách Philippines ngày 28/3 cũng thông báo sẽ loại bỏ các bộ xét nghiệm Covid-19 nhập khẩu từ Trung Quốc vì chúng chỉ đạt 40% độ chính xác.

"Tôi đoán, tình huống đáng thất vọng này có thể là do việc quá tập trung vào tốc độ và có thể quá trình phát triển vẫn thấu đáo. Tuy nhiên, nó cũng cần gióng lên hồi chuông cảnh báo về việc không được bỏ qua kiểm soát chất lượng, nếu không chúng ta sẽ lãng phí các nguồn tài nguyên khan hiếm, đắt đỏ trong khi làm suy yếu hơn nữa các hệ thống phòng chống Covid-19, cho phép virus corona chủng mới lây lan rộng hơn nữa", một quan chức EU xin giữ kín danh tính, bình luận.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xác nhận, xét nghiệm là một trong những bước đầu tiên, thiết yếu giúp các nước phát hiện sớm các ca bệnh, cách ly và ngăn chặn dịch thành công. Song, các chuyên gia lưu ý, dụng cụ xét nghiệm không giống như sản xuất khẩu trang, nên các công ty không có chuyên môn giống như Ford, Xiaomi hay Tesla không thể chế tạo chúng, chưa kể đến sự phức tạp trong thủ tục phê duyệt cũng như các rào cản thâm nhập thị trường.

Trung Quốc chưa bao giờ là nước dẫn đầu thế giới về thiết bị chẩn đoán y tế, lĩnh vực lâu nay vẫn nằm dưới sự thống trị của các công ty Mỹ và châu Âu. Nhưng trước sự tấn công dữ dội và thay đổi tâm chấn của đại dịch Covid-19 trên thế giới, ngày càng nhiều nước tìm tới Trung Quốc, nước vẫn dồi dào nguồn cung bộ kit xét nghiệm để đặt hàng.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, các sự cố ở Tây Ban Nha và Philippines cho thấy rõ, dù ở vào một thời điểm khẩn cấp y tế và khan hiếm các sản phẩm đạt chuẩn như hiện tại, người mua vẫn luôn cần thận trọng và nâng cao cảnh giác.

Tuấn Anh