Thành phố Sài Gòn, Chợ Lớn được thành lập năm nào?

Tháng 2/1698, Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh bấy giờ là Trấn thú dinh Bình Khang, tuân lệnh chúa Nguyễn Phúc Chu lên đường kéo quân vào Nam. Đây là lần đầu tiên ông vào Đồng Nai - Gia Định. Ông đã tìm hiểu địa lý thiên nhiên và cư dân sinh sống, rồi phân định ranh giới, thành lập các đơn vị hành chính, cắt cử người đặt vào các cương vị thích hợp, chỉ định các nơi cần đặt đồn tuần và cửa trấn.

Việc thành lập các đơn vị hành chính, Nguyễn Hữu Cảnh cũng tuân theo hệ thống tổ chức như ở miền đất cũ. Bước đầu, ông đặt ra phủ Gia định trên vùng đất mới, bao gồm 2 huyện là Phước Long và Tân Bình, lấy sông Đồng Nai và sông Sài Gòn làm ranh giới tự nhiên giữa hai huyện.

Ở huyện Phước Long, nay là địa bàn tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, một phần nhỏ TPHCM (nay là TP Thủ Đức) xây dinh Trấn Biên (sau là tỉnh Biên Hòa). Ở huyện Tân Bình (nay là TPHCM, tỉnh Tây Ninh, phần lớn tỉnh Long An, một phần tỉnh Tiền Giang (khu vực Gò Công) dựng dinh Phiên Trấn (sau là tỉnh Gia Định).

Mỗi huyện chia làm 4 tổng. Huyện Phước Long có 4 tổng là Phước Chánh, Bình An, Long Thành, Phước An. Huyện Tân Bình có 4 tổng là Bình Dương, Tân Long, Phước Lộc và Thuận Cách (tới triều Gia Long đổi là Thuận An).

Ngày 8/1/1877, Tổng thống Pháp là Thống kế De Mac Mahon ký ban hành sắc lệnh chính thức thành lập thành phố Sài Gòn. Phó Đô đốc, Thượng nghị sĩ, Bộ trưởng Hải quân và thuộc địa L.Fourichon ký phó thự.

Sắc lệnh này được Thống soái Nam Kỳ Duperré công bố trên toàn cõi thuộc địa Nam Kỳ bởi nghị định ngày 16/5/1877. Sắc lệnh được coi như một bản hiến chương của thành phố gồm có 9 chương, 78 điều quy định việc tổ chức quản lý thành phố. Từ đó Sài Gòn chính thức là thành phố.

Thi hành điều 77 Sắc lệnh nói trên, Thống soái Nam Kỳ cử Lamy, thầu khoán ngành công chánh làm Đốc lý đầu tiên thành phố Sài Gòn. Từ khi thành lập đến năm 1931 - khi thành lập khu Sài Gòn - Chợ Lớn, TP Sài Gòn có 25 viên Đốc lý.

Khu vực Chợ Lớn trước thuộc một số xã thôn của huyện Tân Long, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định.

Khi người Pháp chiếm vùng này và sắp xếp nền hành chính, hầu hết các xã thôn cũ của huyện Tân Long đều được đặt thuộc hạt thanh tra Chợ Lớn. Riêng khu vực ngôi chợ trung tâm gọi là Chợ Lớn và các thôn bao quanh thuộc tổng Tân Phong Thượng được tách làm trung tâm đô thị Chợ Lớn (Center urbain de Chợ Lớn), trong các văn kiện đều dùng tên gọi "Ville de Chợ Lớn", thuộc quyền cai trị của viên Thanh tra hành chính bản xứ sự vụ hạt Chợ Lớn kiêm nhiệm.

Ngày 6/6/1865, Phó Đô đốc De Lagrandière ban hành quyết định ấn định ranh giới tạm thời của Ville de Chợ Lớn.

Ngày 27/4/1931, Tổng thống Pháp ban hành sắc lệnh nhập hai thành phố Sài Gòn và Chợ Lớn để thành lập khu Sài Gòn - Chợ Lớn. Đứng đầu khu Sài Gòn - Chợ Lớn là một viên tham biện khu trưởng.

Tuy gọi là hợp nhất, nhưng tổ chức hai thành phố vẫn còn và vẫn gọi dưới tên Municipalité. Các viên Đốc lý, Hội đồng thành phố và Ủy ban thành phố của hai thành phố vẫn còn. Về nhiệm vụ và quyền hạn có bị thu hẹp vì đã chuyển giao những vấn đề quan trọng cho khu trưởng.

Cách tổ chức và điều hành theo sắc lệnh có thể coi khu Sài Gòn - Chợ Lớn lúc đó như một hình thức "liên bang".

Để có bộ máy thừa hành dưới quyền thi hành sắc lệnh và nghị định nói trên, ngày 18/3/1932, khu trưởng Sài Gòn - Chợ Lớn ban hành quyết định ấn định các nha sở và phân công chuyên trách như sau: Nha hành chính; Nha tài chính; Nha y tế; Nha kỹ thuật.

Cùng với việc tổ chức bộ máy hành chính, chính quyền khi đó bắt tay vào chỉnh trang địa bàn bằng việc đào lấp kênh rạch, ao đầm, ban hành các quy định về giao thông vận tải và đặt đổi tên một số đường.

Ngày 2/7/1976, tại kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa VI đã quyết nghị lấy tên nước là Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đồng thời quyết định đặt tên Thành phố Sài Gòn - Gia Ðịnh là Thành phố Hồ Chí Minh.