Uốn ván là một bệnh nhiễm trùng cấp tính nặng nề, do ngoại độc tố của vi khuẩn uốn ván có tên Clostridium tetani gây nên. Ngoại độc tố này ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, làm tổn thương não và hệ thần kinh trung ương dẫn đến cứng cơ, có thể gây tử vong.
Ở Việt Nam, bệnh uốn ván phân bố rải rác ở các tỉnh thành trong cả nước và có ở mọi lứa tuổi. Bệnh có thể gặp bất kỳ thời gian nào trong năm, không mang tính chất mùa rõ rệt. Chương trình loại trừ uốn ván sơ sinh được triển khai từ năm 1992. Từ năm 2005, Việt Nam đã loại trừ uốn ván sơ sinh theo quy mô huyện với tỷ lệ mắc uốn ván sơ sinh dưới 1/1000 trẻ đẻ sống.Tỷ lệ tử vong của bệnh uốn ván cao hơn ở những người không tiêm chủng và người lớn trên 60 tuổi.
Bệnh uốn ván thường bắt đầu bằng triệu chứng co thắt cơ hàm nhẹ, sau đó ảnh hưởng đến các cơ khác trong vùng mặt và các vị trí khác nhau trong cơ thể như ngực, cổ, lưng, bụng và mông. Co các cơ thắt lưng tạo ra tư thế uốn cong lưng đặc trưng. Co thắt các cơ hô hấp ảnh hưởng đến việc hô hấp. Việc co cơ mạnh, đột ngột, kéo dài gây đau cơ, có thể rách cả cơ và gãy xương. Các triệu chứng khác bao gồm sốt, nhức đầu, bồn chồn, khó chịu, bí tiểu, nóng rát khi đi tiểu và đại tiện mất kiểm soát.
Uốn ván toàn thân là thể bệnh phổ biến nhất. Triệu chứng uốn ván toàn thân là nhiều cơ bị căng cứng và xuất hiện những cơn co giật đau đớn trong vòng 7 ngày từ khi vi khuẩn xâm nhập. Các cơ bị ảnh hưởng hầu hết thường ở hàm, cổ, vai, lưng, bụng trên, tay và đùi. Cơ mặt bị co lại nên mặt bị nhăn. Một số người bị co giật cơ mạnh, đau đớn khắp toàn thân, thậm chí rách cơ và gãy xương. Bệnh có thể nhẹ khi cơ co cứng với vài cơn co giật, vừa nếu có cứng hàm và khó nuốt hoặc nặng nếu co giật dữ dội hoặc ngừng thở.
Uốn ván cục bộ không phổ biến. Triệu chứng uốn ván cục bộ xuất hiện ở các cơ gần vết thương. Uốn ván cục bộ thông thường có tiên lượng tốt hơn uốn ván toàn thân, tỷ lệ tử vong chỉ khoảng 1%. Tuy nhiên uốn ván cục bộ cũng có thể là dấu hiệu báo trước của uốn ván toàn thân.
Tác nhân gây bệnh là vi khuẩn uốn ván (Clostridium tetani). Đây là trực khuẩn gram dương, có lông quanh thân, di động tương đối, sống trong môi trường yếm khí. Trực khuẩn thường tạo nha bào hình cầu tròn ở dạng tự do hoặc hình dùi trống. Vi khuẩn uốn ván chết ở 560C, nhưng nha bào uốn ván rất bền vững, còn có thể gây bệnh uốn ván sau 5 năm ở trong đất. Các dung dịch sát trùng như phenol, formalin có thể diệt nha bào sau 8-10 tiếng và đun sôi trong vòng 30 phút cũng giết chết được nha bào.
Loại vi khuẩn này có mặt khắp nơi trên thế giới và chủ yếu được tìm thấy trong đất. Nhiễm trùng vết thương, thường là vết thương hở, vết thương nhiễm bẩn, sâu, nhiều dị vật là môi trường thuận lợi thường gặp vi khuẩn uốn ván. Bào tử xâm nhập vào vết thương trên da, sinh sôi nảy nở và tạo ra độc tố bám vào đuôi các sợi thần kinh. Chất độc sẽ lan dần vào tủy sống và não. Độc tố ngăn chặn những tín hiệu hóa học từ não và tủy sống đến cơ. Cơ sẽ bị co giật nặng, bệnh nhân có thể ngừng thở và tử vong nếu nhóm cơ hô hấp bị co cứng kéo dài. Uốn ván sơ sinh thường bắt nguồn từ nhiễm trùng do cắt dây rốn ở trẻ sơ sinh không đảm bảo nguyên tắc vô khuẩn.
Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc bệnh uốn ván:
Suy giảm hệ miễn dịch, không tiêm vắc xin uốn ván
Không được thuốc tiêm phòng TIG kịp thời để chống lại bệnh uốn ván;
Sự xuất hiện của vi khuẩn gây nhiễm bệnh khác;
Mô bị tổn thương nhiều
Tình trạng sưng tấy xung quanh vết thương.
Những vết thương sau là điều kiện thuận lợi dễ mắc bệnh uốn ván:
Vết thương hở, bao gồm xăm mình, xỏ khuyên, vết tiêm
Một tuần sau khi cắt trĩ, người đàn ông ở Hòa Bình xuất hiện tình trạng cứng hàm tăng dần, khó nói, khó nuốt, khó há miệng, ăn uống kém nên phải đi cấp cứu. Bác sĩ chẩn đoán ông mắc uốn ván.
Người đàn ông thường xuyên dùng tăm tre hoặc các vật sắc nhọn để xỉa răng, nhiều lần chảy máu. Đến khi đau mỏi người, cứng cơ hàm, khó ăn uống, ông vào viện cấp cứu, chẩn đoán nhiễm trùng uốn ván.
Người đàn ông 43 tuổi ở TP.HCM đến nay vẫn hôn mê do uốn ván và nhiễm trùng vết thương. Chi phí điều trị đã lên đến hơn 100 triệu đồng trong khi bệnh nhân không có bảo hiểm y tế.
Thấy con trai liên tục lên cơn co gồng cứng toàn thân, sốt cao vì nhiễm trùng uốn ván, gia đình xin bác sĩ cho đưa về "làm ma", nhưng thầy thuốc vẫn cố gắng giữ lại chữa trị suốt gần 1 tháng.
Dây thép sắt trên đôi dép cọ xát, cứa vào mu bàn chân phải làm da anh N. có vết xước nhỏ. 10 ngày sau, anh bị co cứng cơ cổ, khó nói phải đi viện cấp cứu.
Khi đi hội làng, bà H. bị ngã, xước tay trái, gãy xương cánh tay phải. Sau nhiều ngày chỉ bó lá điều trị tay gãy, bà nhập viện và tử vong sau đó do uốn ván.
Sau 5 ngày bị cọc nhọn đâm vào chân, ông Hải vào viện khi sắp ngừng thở, ngừng tim, co cứng toàn thân, chẩn đoán uốn ván. Lo ông tử vong mà không kịp đưa về nhà, người thân nhiều lần xin bác sĩ cho thôi điều trị.
