Ngày này năm xưa: Sứ mệnh của người phụ nữ đầu tiên bay vào vũ trụ

Valentina Tereshkova sinh ra ở Bolshoye Maslennikovo, một làng quê nhỏ thuộc tỉnh Yaroslavl, gần sông Volga ở miền trung Nga, trong một gia đình có bố làm nghề lái máy kéo và mẹ là công nhân nhà máy dệt.

Tereshkova khi còn trẻ. Ảnh: RT

Tereshkova rời trường học năm 16 tuổi, rồi xin vào làm việc tại nhà máy dệt. Trong suốt thời gian này, cô gái trẻ vừa làm vừa đăng ký theo học bổ túc.

Tereshkova tỏ ra yêu thích nhảy dù sau khi tham gia Câu lạc bộ thể thao hàng không Yaroslavl. Do có năng khiếu cộng thêm chăm chỉ luyện tập nên khi mới ngoài 20 tuổi, Tereshkova đã trở thành nhà vô địch nhảy dù trong vùng.

Tereshkova và bạn bè. Ảnh: Sputnik

Việc Yuri Gagarin trở thành người đầu tiên trên thế giới bay vào không gian năm 1961 đã tạo nguồn cảm hứng cho Tereshkova tình nguyện tham gia chương trình vũ trụ của Liên Xô. Dù không có kinh nghiệm làm phi công, nhưng Tereshkova vẫn vượt qua hơn 400 ứng viên khác và lọt vào chương trình nhờ đã có trong tay 126 lần nhảy dù thành công. Vào thời điểm đó, các phi hành gia phải nhảy dù ra khỏi khoang chứa trước khi tàu vũ trụ lao xuống mặt đất trong lúc trở về Trái đất.

Theo báo RT, Tereshkova được chọn tham gia sứ mệnh thám hiểm không gian của một tàu vũ trụ Liên Xô không chỉ vì kinh nghiệm nhảy dù, mà còn vì có xuất thân gia đình thuộc tầng lớp lao động cùng với sự gan dạ và lòng quyết tâm.

Tereshkova trong một buổi tập luyện. Ảnh: Sputnik

Ngoài Tereshkova còn có 4 phụ nữ khác cũng được chọn tham gia sứ mệnh vào năm 1962. Cả 5 người đã cùng nhau trải qua các khóa huấn luyện vô cùng khắc nghiệt kéo dài suốt nhiều tháng. Song, Nikolay Kamanin, người phụ trách công tác đào tạo, đánh giá Tereshkova là ứng viên phù hợp nhất và gọi bà là "Gagarin mặc váy".

Ảnh: RT

Toàn bộ sứ mệnh của Tereshkova được giữ bí mật cho tới tận khi quá trình phóng tàu vũ trụ lên quỹ đạo Trái đất thành công. Vào ngày bay, Tereshkova nói với gia đình rằng cô phải đi để tham gia một cuộc thi nhảy dù. Mẹ của cô chỉ hay tin về những gì con gái thực sự đã làm qua đài phát thanh, khi Tereshkova đang ở trong không gian.

Ảnh: RT

Lịch sử thế giới ghi nhận, Tereshkova trở thành nữ phi hành gia đầu tiên bay vào vũ trụ ngày 16/6/1963, khi tàu Vostok-6 chở bà được phóng từ sân bay vũ trụ Baikonur ở Kazakhstan ngày nay.

Nữ phi hành gia mới 26 tuổi, mật danh Chaika (Mòng biển), đã trải qua gần 3 ngày, chính xác là 70 giờ, 50 phút, trên tàu vũ trụ. Sứ mệnh của bà kéo dài hơn tổng thời gian các phi hành Mỹ đã trải qua ngoài không gian tính tới thời điểm đó.

Ảnh: Sputnik

Với 49 lần bay vòng quanh quỹ đạo Trái đất, cho đến nay, Tereshkova vẫn là người phụ nữ duy nhất trên thế giới từng một mình thực hiện sứ mệnh thám hiểm không gian. Sau khi trở về Trái đất thành công, bà đã tiết lộ thêm nhiều chi tiết thú vị, ít biết về chuyến đi gây chấn động lịch sử này.

Ảnh: Space

Theo Tereshkova, thức ăn trên tàu vũ trụ thực sự là thách thức lớn đối với bà. "Bánh mỳ bị thiu nên tôi không ăn. Lúc đó, tôi rất thèm bánh mỳ đen, khoai tây và hành. Nước thì lạnh nhưng vẫn còn dễ chịu. Nước hoa quả và thịt bò bít tết cũng ổn. Tôi bị nôn một lần nhưng không phải do rối loạn tiền đình, mà là vì thức ăn", Tereshkova viết trong phần ghi chép về thức ăn trong nhật ký bay cá nhân. Tuy nhiên, về sau, bà đính chính rằng, sự khó chịu là kết quả của món cá đóng hộp và bánh nướng chanh bản thân đã ăn trước khi bay.

Bộ đồ du hành vũ trụ cồng kềnh, nặng nề cũng gây khó chịu cho Tereshkova. Bà tiết lộ, áp lực từ mũ bảo hiểm ngày càng tăng, khiến bà phát khóc trong đau đớn. Có lúc, bà phải cố gắng hát hết bài này đến bài khác để xoa dịu cơn đau.

Ảnh: Space

Khi Trung tâm kiểm soát sứ mệnh cố gắng liên lạc với Tereshkova lần cuối trước khi tàu Vostok-6 hạ cánh, nữ phi hành gia đã không nhận cuộc gọi. Nhóm chuyên gia dưới mặt đất sau đó xem camera giám sát và phát hiện bà đang ngủ gục.

Ngoài ra, Tereshkova cũng không ghi nhật ký bay đầy đủ trong lúc ngoài không gian. Bà giải thích là vì cả hai bút chì mang theo đều bị gãy.

Đặc biệt, trong chuyến bay vào không gian của Tereshkova từng xảy ra một tình huống cực kỳ nguy hiểm nhưng bà phải giữ kín suốt nhiều thập niên sau đó. Mãi đến năm 2017, nữ phi hành gia kỳ cựu này mới tiết lộ công khai rằng, chương trình kiểm soát đã mắc một lỗi khiến tàu vũ trụ của bà bay lên từ quỹ đạo, thay vì phải di chuyển xuống để trở về Trái đất.

Khi phát hiện điều bất thường, Tereshkova đã báo cáo sự cố cho Trung tâm điều khiển dưới mặt đất và phải nhập lại dữ liệu chuẩn vào chương trình một cách thủ công để có thể trở về.

Tereshkova tại địa điểm hạ cánh ở khu Altai sau khi trở về Trái đất. Ảnh: Sputnik

Tàu Vostok-6 đáp xuống Trái đất vào ngày 19/1/1963 ở Altai, phía nam vùng Siberia thuộc Nga. Việc hạ cánh không suôn sẻ hoàn toàn do Tereshkova gặp khó khăn khi kiểm soát dù. Nữ phi hành gia kể, lúc đó gió rất mạnh và bà thậm chí phải chổng ngược đầu mất một lúc trong lúc đáp xuống.

Ảnh: Space

Cuối cùng, khi mở dây dù, Tereshkova bị một vết bầm tím lớn trên mũi. Các bác sĩ đã phải tìm cách che giấu vết bầm trên mặt của nữ phi hành gia trẻ, do ngày hôm sau cô phải tái diễn lại việc hạ cánh để nhà chức trách quay phim làm tư liệu.

Đoạn phim sau đó được công chiếu trên toàn thế giới và trở thành tâm điểm chú ý của dư luận vào thời điểm đó.

Ảnh: Sputnik

Cùng năm 1963, Tereshkova kết hôn với nhà du hành vũ trụ Liên Xô thứ ba - Andrian Nikolayev. Lãnh đạo Liên Xô vào thời điểm đó Nikita Khrushchev đã đích thân tới dự đám cưới linh đình của họ.

Nữ phi hành gia Tereshkova và con gái. Ảnh: Space

Tháng 6/1964, Tereshkova hạ sinh đứa con duy nhất của mình, Elena. Cô bé cũng trở thành đứa trẻ đầu tiên trên thế giới có cả cha và mẹ đều là phi hành gia. Năm 1980, Tereshkova và Nikolayev li dị. Tereshkova sau đó tái hôn với một bác sĩ phẫu thuật.

Ảnh: Space

Về sự nghiệp, sau chuyến bay lịch sử, Tereshkova trở thành một nhân vật nổi tiếng toàn thế giới và tích cực tham gia các hoạt động chính trị - xã hội của Liên Xô. Kể từ cuối những năm 1960 và gần 20 năm sau đó, bà giữ chức Chủ tịch Ủy ban Phụ nữ Liên Xô, một tổ chức được thành lập nhằm thống nhất các nỗ lực của phụ nữ trên toàn thế giới trong cuộc đấu tranh vì hòa bình và an ninh toàn cầu.

Sau khi Liên Xô tan rã, Tereshkova từng được bầu vào Hạ viện Nga (Duma Quốc gia) và được bổ nhiệm làm Phó chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Duma. Bà chính thức nghỉ hưu vào năm 1997.

Ảnh: Sputnik

Nhân dịp kỷ niệm 50 năm sứ mệnh thám hiểm không gian tiên phong của bà Tereshkova, cựu nữ phi hành gia này đã được Tổng thống Vladimir Putin trao tặng Huân chương Aleksandr Nevsky danh giá. Trong suốt cuộc đời, bà cũng được trao tặng nhiều giải thưởng và danh hiệu cao quý khác như Anh hùng Liên Xô, Huân chương Lenin, Huân chương Cách mạng tháng Mười, Huy chương vàng Hoà bình của Liên Hợp Quốc, Giải thưởng Quốc tế Simba vì sự tiến bộ phụ nữ, các danh hiệu Anh hùng lao động của Tiệp Khắc, Việt Nam, Mông Cổ, ...

Năm 2017, Bảo tàng Khoa học ở London, Anh đã mở triển lãm "Valentina Tereshkova: Người phụ nữ đầu tiên bay vào không gian", để ghi nhận những đóng góp to lớn của cựu nữ phi hành gia này. Tên của bà hiện cũng được chọn đặt cho một núi lửa ở phần khuất của Mặt Trăng.

Tuấn Anh