Một ASEAN đoàn kết, thống nhất và thịnh vượng sẽ vượt qua mọi thách thức và phát huy vai trò

Trân trọng giới thiệu nội dung trả lời phỏng vấn của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh.

Năm 2020 là một năm rất đặc biệt với nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của Việt Nam do tác động sâu rộng toàn cầu của đại dịch COVID-19. Xin ông cho biết những thách thức lớn nhất đặt ra cho Việt Nam trong vai trò Chủ tịch ASEAN năm nay là gì?

Đúng là năm 2020-năm Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN, là một năm rất đặc biệt với nhiều thách thức lớn, trong đó nổi bật là sự lây lan nhanh chóng và tác động sâu rộng trên quy mô toàn cầu của đại dịch Covid-19. Bên cạnh đó, năm 2020 cũng nổi lên nhiều thách thức phức tạp khác như cạnh tranh nước lớn quyết liệt, chủ nghĩa đa phương gặp nhiều khó khăn, luật pháp quốc tế không được tôn trọng ở nhiều nơi…

ASEAN là một trong những khu vực đầu tiên bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, cũng là khu vực chịu nhiều tác động từ cạnh tranh nước lớn và các thách thức về địa-chiến lược khác. Bối cảnh thế giới, khu vực, yêu cầu tăng cường hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác đặt ra cho Việt Nam - Chủ tịch ASEAN 2020, nhiều nhiệm vụ nặng nề để củng cố đoàn kết nội khối, tăng cường vai trò trung tâm của ASEAN, đối phó hiệu quả với các thách thức, mà trực tiếp nhất là những tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19.

Xin ông cho biết những thành tựu quan trọng nhất mà ASEAN đạt được trong năm nay bất chấp những khó khăn và hạn chế do dịch COVID-19 gây ra?

Với tinh thần “Gắn kết và Chủ động thích ứng”, năm 2020, ASEAN đã chung tay vượt qua nhiều khó khăn và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Có thể nói một cách khái quát, thành tựu lớn nhất là đoàn kết nội khối được củng cố, vai trò và uy tín của ASEAN được nâng cao, các ưu tiên hợp tác của ASEAN tiếp tục được thúc đẩy và có nhiều bước tiến mới, thể hiện qua một số điểm chính sau:

- Đà xây dựng Cộng đồng ASEAN vẫn được giữ vững, các mục tiêu và kế hoạch đề ra cho năm ASEAN 2020 đều cơ bản hoàn tất: Hoàn thành kiểm điểm giữa kỳ việc thực hiện kế hoạch tổng thể xây dựng cộng đồng ASEAN ở cả 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội. ASEAN đã đưa ra định hướng soạn thảo tầm nhìn ASEAN sau 2025; xác định phạm vi rà soát việc kiểm điểm thực hiện Hiến chương ASEAN sau 12 năm có hiệu lực; gắn phát triển tiểu vùng và thu hẹp khoảng cách phát triển vào các chương trình hợp tác của ASEAN.

- Phối hợp tốt trong chống COVID-19 và phục hồi kinh tế: Chính thức vận hành Quỹ ASEAN Ứng phó với COVID-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, hoàn thành xây dựng Khung phục hồi Tổng thể ASEAN và Kế hoạch triển khai; lập Trung tâm ASEAN ứng phó với các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi.

- Vai trò trung tâm của ASEAN được tăng cường, ASEAN đóng vai trò ngày càng tích cực trong thúc đẩy hòa bình và duy trì ổn định ở khu vực. Lập trường cơ bản của ASEAN về các vấn đề hòa bình, ổn định và an ninh khu vực được duy trì vững chắc và nhất quán. ASEAN đã phát huy vai trò tích cực trong các vấn đề nóng của khu vực và quốc tế như Biển Đông, Bang Rakhine, Myanmar, tình hình Bán đảo Triều Tiên, hòa bình ở Trung Đông…Các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như ASEAN+1, ASEAN+3, EAS, ARF, ADMM+ tiếp tục phát huy vai trò tích cực, nội dung ngày càng thực chất hơn.

- Quan hệ đối ngoại ASEAN tiếp tục phát triển. Trong năm 2020, ASEAN đã kết nạp thêm 3 thành viên tham gia Hiệp ước Hợp tác và Thân thiện Đông Nam Á (TAC) gồm Cuba, Nam Phi và Colombia. ASEAN cũng đã thông qua việc trao quy chế Đối tác Phát triển cho Pháp và Italia. Quan hệ ASEAN-EU được nâng lên tầm Đối tác chiến lược.

- Liên kết kinh tế, tự do thương mại đa phương được tiếp tục thúc đẩy với việc Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực được ký kết bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN 37 sau 8 năm đàm phán khó khăn, minh chứng cho cam kết và niềm tin của ASEAN vào hệ thống thương mại đa phương rộng mở, minh bạch và công bằng.

Có những mục tiêu cụ thể nào mà Việt Nam đặt ra cho năm Chủ tịch ASEAN 2020 nhưng không thể thực hiện vì dịch COVID-19 hay không?

Như nhiều tổ chức/diễn đàn khu vực khác, hợp tác ASEAN năm 2020 cũng bị ảnh hưởng nhất định do tác động của đại dịch COVID-19. Một số hội nghị, cuộc họp bị hoãn, hủy. Một số tiến trình đàm phán, trong đó có đàm phán Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC), chưa đạt tiến triển như mong muốn. Một số sự kiện như triển lãm quốc phòng và hoạt động duyệt binh hàng hải quốc tế 2020 đã không được tổ chức theo kế hoạch. Mặc dù vậy, do chủ động, linh hoạt thích ứng với tình hình mới, về cơ bản, ASEAN đã đạt được các mục tiêu đề ra cho năm 2020.

Hầu như tất cả các cuộc họp của ASEAN năm 2020 đều được tổ chức trực tuyến. Trên cương vị Chủ tịch, Việt Nam đã phải vượt qua những khó khăn, thách thức gì để đảm bảo họp trực tuyến hiệu quả?

Vì nhiều Hội nghị, cuộc họp phải tổ chức trực tuyến nên cách thức chuẩn bị, thu xếp về nội dung, chương trình, hậu cần, kỹ thuật, truyền thông…đều phải có những thay đổi so với tổ chức họp trực tiếp. Điều này đặt ra một số yêu cầu cần giải quyết như: đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, kỹ thuật, bố trí đường truyền ổn định với tốc độ cao; Đảm bảo an ninh mạng, an toàn thông tin; và thu xếp, hài hòa thời gian và chương trình nghị sự của các hoạt động vì liên quan đến nhiều múi giờ trên toàn cầu.

Với quyết tâm cao và sự hợp tác, hỗ trợ hiệu quả của các đối tác trong và ngoài ASEAN, Việt Nam đã khắc phục được các khó khăn về kỹ thuật, công nghệ; tổ chức thành công và hiệu quả tất cả các Hội nghị, cuộc họp quan trọng của ASEAN bằng hình thức trực tuyến, đảm bảo trang trọng, thực chất, an toàn.

Ông có nghĩ rằng “họp trực tuyến” sẽ là phương thức họp tương lai của phần lớn cuộc họp ASEAN hay không? Họp trực tuyến có thể hoàn toàn thay thế họp trực tiếp trong ASEAN hay không và tại sao?

Họp trực tiếp và họp trực tuyến đều có những ưu điểm, thế mạnh riêng; mang tính bổ sung chứ không thể thay thế nhau. Việc thiên về tổ chức theo hình thức nào, hay tổ chức kết hợp cả hai hình thức, phụ thuộc vào nhiều yếu tố cụ thể về bối cảnh tình hình, kỹ thuật, yêu cầu công việc…

Năm nay, do đại dịch COVID-19, đại đa số các cuộc họp của ASEAN  phải tổ chức trực tuyến. Việt Nam, trên cương vị Chủ tịch ASEAN, với sự hợp tác và phối hợp chặt chẽ của các đối tác, đã rất quyết tâm và đã tổ chức thành công các cuộc họp của ASEAN với hình thức trực tuyến, được các đối tác đánh giá cao.

Việc tổ chức tốt các cuộc họp trực tuyến để lại nhiều kinh nghiệm bổ ích nhằm cải tiến phương thức hoạt động của ASEAN trong thời gian tới.  Đồng thời, các ưu thế của họp trực tiếp (gặp gỡ trực tiếp giữa các Lãnh đạo, tiếp xúc song phương, các hoạt động quảng bá, truyền thông bên lề…) sẽ tiếp tục được phát huy nhằm đưa hợp tác ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác đạt hiệu quả cao nhất.

Thành công của Việt Nam trong việc kiểm soát dịch COVID-19 là một điểm sáng hiếm hoi trong khu vực và trên toàn thế giới. Có những bài học kinh nghiệm quý báu nào mà Việt Nam có thể chia sẻ trong khuôn khổ hợp tác y tế ASEAN hay không?

Thời gian qua, có thể nói Việt Nam đã kiểm soát tốt dịch COVID-19 được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Kết quả tích cực trong phòng chống COVID-19 ở Việt Nam là do nhiều yếu tố, trong đó nổi lên là:

- Cách tiếp cận “tổng thể-toàn xã hội” theo phương châm “chủ động ngăn chặn-phát hiện sớm-cách ly kịp thời-khoanh vùng gọn-dập dịch triệt để-điều trị khỏi bệnh”.

- Sự chỉ đạo sát sao, nhanh, quyết liệt của Chính phủ và sự ủng hộ, đồng lòng tham gia của người dân.

- Đảm bảo thông tin về dịch bệnh được chia sẻ công khai và minh bạch. Chiến lược phòng dịch của Nhà nước được thông tin rộng rãi đến người dân bằng nhiều hình thức khác nhau.

- Song song với phòng chống dịch bệnh, chúng tôi vừa nỗ lực giữ ổn định sản xuất kinh doanh, bảo đảm an sinh xã hội, động viên người dân, doanh nghiệp đoàn kết, tương thân tương ái, giúp đỡ lẫn nhau để không ai đứng ngoài cuộc, không ai bị bỏ lại phía sau.

- Chủ động, tích cực tham gia hợp tác khu vực và quốc tế trong phòng chống dịch; sẵn sang hỗ trợ các nước trong khả năng có thể. Nhân dịp này, Việt Nam bày tỏ cám ơn và đánh giá cao sự ủng hộ, giúp đỡ kịp thời của các nước thành viên ASEAN và cộng đồng quốc tế nhằm giúp Việt Nam đối phó với đại dịch COVID-19.

Chủ đề “ASEAN Gắn kết và Chủ động Thích ứng” cho năm Chủ tịch ASEAN của Việt Nam rất thích hợp vì những thách thức lớn hiện nay mà khu vực đang phải đối mặt. Chủ đề này đã được triển khai thành hành động và hợp tác cụ thể như thế nào trong chương trình nghị sự ASEAN năm nay?

Tinh thần “gắn kết và chủ động thích ứng” đã được phát huy tối đa trong năm 2020, góp phần khẳng định sức mạnh của đoàn kết, năng lực tự cường, bản lĩnh và khả năng thích ứng linh hoạt của ASEAN với các thách thức, khó khăn chưa từng có.

Tính gắn kết của ASEAN đã được thể hiện thông qua sự đoàn kết và hợp tác chặt chẽ của các nước thành viên trong suốt quá trình trao đổi về chương trình nghị sự, xây dựng và triển khai các sáng kiến, chương trình, kế hoạch hành động cụ thể nhằm xây dựng Cộng đồng ASEAN ngày càng vững mạnh, phồn vinh, đặc biệt là trong cụ thể hóa những nỗ lực của ASEAN nhằm phòng chống, kiểm soát đại dịch COVID-19 và phục hồi sau đại dịch.

Các văn kiện được thông qua tại các Hội nghị Cấp cao, Hội nghị Bộ trưởng và các hội nghị chuyên ngành đều thể hiện rõ tinh thần “Gắn kết và Chủ động thích ứng” của ASEAN. Nhân dịp kỷ niệm 53 năm thành lập Hiệp hội, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã ra Tuyên bố chung về Tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực Đông Nam Á; khẳng định vị thế, quan điểm, lập trường độc lập, trung lập của ASEAN trước những diễn biến phức tạp của tình hình khu vực, thế giới.

Việt Nam là nước đi đầu trong việc thúc đẩy một lập trường có tính nguyên tắc trong ASEAN về vấn đề Biển Đông, dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Luật Biển của Liên Hợp Quốc 1982. Theo ông, làm thế nào để ASEAN có thể duy trì thành quả mà Việt Nam đã làm được trong năm nay về vấn đề Biển Đông?

Hoà bình, an ninh, ổn định ở khu vực nói chung và ở Biển Đông nói riêng là lợi ích và nguyện vọng chung của cộng đồng khu vực và quốc tế, nhất là với ASEAN. Bởi vậy, ASEAN, trong đó có Việt Nam, đã có nhiều nỗ lực đóng góp, từ duy trì đối thoại, thúc đẩy hợp tác đến xây dựng cơ chế, qui tắc ứng xử trên Biển Đông.

Trong năm 2020, ASEAN tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ luật pháp quốc tế trong giải quyết vấn đề tranh chấp ở Biển Đông; đề cao vai trò của UNCLOS 1982, coi đây là khung khổ pháp lý cho mọi hoạt động trên biển. Đồng thời các nước cũng thể hiện mong muốn xây dựng Bộ Qui tắc ứng xử COC hiệu lực và hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982.

Trên tinh thần đó, ASEAN cần tiếp tục khẳng định các lập trường nguyên tắc của mình về vấn đề Biển Đông trong thời gian tới. Đồng thời, vấn đề Biển Đông cần tiếp tục là chủ đề trao đổi quan trọng trong chương trình nghị sự của ASEAN vì mục tiêu chung củng cố môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác trong khu vực và trên thế giới.

Ông có chia sẻ quan điểm cho rằng vai trò trung tâm của ASEAN đang chịu sức ép lớn từ những chuyển động trong quan hệ giữa các cường quốc, đặc biệt là cạnh tranh chiến lược Trung-Mỹ? ASEAN nên làm gì trước thách thức này?

Vai trò trung tâm của ASEAN được hình thành và phát triển trong quá trình lớn mạnh của ASEAN. ASEAN được các đối tác, trong đó có các nước lớn, coi trọng bởi những đóng góp quan trọng của Hiệp hội cho hòa bình, hợp tác và phát triển trong khu vực. ASEAN thúc đẩy sự ra đời và dẫn dắt Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng (ADMM) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng Mở rộng (ADMM+)…, tham gia ngày càng tích cực và có nhiều đóng góp thực chất vào việc giải quyết những vấn đề chung của khu vực.

Diễn biến của tình hình thế giới, trong đó có cạnh tranh chiến lược giữa các nước tác động đa chiều đến ASEAN, tạo ra cả cơ hội và thách thức đan xen. Dù vậy, có duy trì và tăng cường vai trò trung tâm được không chủ yếu phụ thuộc vào bản thân ASEAN. Một ASEAN đoàn kết, thống nhất và thịnh vượng sẽ vượt qua mọi thách thức và phát huy vai trò của mình.

Điều đáng mừng là cho đến nay, các nước lớn luôn coi trọng ASEAN, coi các diễn đàn, cơ chế do ASEAN dẫn dắt là nơi rất phù hợp để trao đổi các vấn đề chung của khu vực. Thời gian tới, ASEAN càng cần củng cố tính gắn kết, chủ động thích ứng và có nhiều sáng kiến liên quan tới các vấn đề chung của thế giới, khu vực để tiếp tục phát huy vai trò trung tâm của mình trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Năm nay, Việt Nam cũng kỷ niệm 25 năm ngày gia nhập ASEAN, vốn được xem là một cột mốc lịch sử trong quan hệ đối ngoại đương đại của Việt Nam. Ông có thể cho biết tại sao đây là một dấu mốc quan trọng như vậy?

Gia nhập ASEAN năm 1995 là bước đi đầu tiên của Việt Nam trong tiến trình hội nhập khu vực. ASEAN là “sân chơi” đầu tiên để Việt Nam từng bước hội nhập quốc tế sâu rộng. Mặc dù phải trải quan nhiều khó khăn nhất định, song những kết quả Việt Nam đạt được trong quá trình phát triển kinh tế xã hội hơn 30 năm qua cũng như trong tham gia ASEAN những năm qua đã chứng minh sự đúng đắn của quyết sách này.

Tham gia ASEAN, Việt Nam có một môi trường khu vực hòa bình để phát triển. Đồng thời, những đóng góp quan trọng vào hợp tác ASEAN góp phần để Việt Nam phát triển quan hệ với các nước lớn, các đối tác quan trọng, nâng cao vị thế quốc tế. Đến nay, Việt Nam đã có mạng lưới quan hệ đối tác chiến lược và đối tác toàn diện với 30 quốc gia, trong đó bao gồm toàn bộ các nước Ủy viên thường trực HĐBA LHQ và tất cả các nước thành viên ASEAN.

Việc ASEAN kết nạp Việt Nam làm thành viên 25 năm trước đây cũng mở ra một chương mới tốt đẹp cho sự phát triển của cả Hiệp hội. Đó chính là xóa nhòa nghi kỵ, chung tay hợp tác, ứng phó kịp thời và hiệu quả với những biến động của thời cuộc. Đó cũng chính là sự khởi đầu cho một ASEAN gồm 10 nước Đông Nam Á chủ động, tích cực và đóng góp có trách nhiệm cho hòa bình, ổn định và phồn vinh chung của khu vực và trên thế giới.

25 năm qua, chính sách nhất quán của Việt Nam là luôn coi trọng quan hệ với ASEAN. Trong thời gian tới, ASEAN sẽ tiếp tục có tầm quan trọng hàng đầu trong đường lối đối ngoại, độc lập tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa của Việt Nam. Là thành viên tích cực của ASEAN, Việt Nam sẽ nỗ lực hết mình cùng các nước thành viên của Hiệp hội xây dựng Cộng đồng ASEAN ngày càng phát triển vững mạnh, có vị thế ngày càng cao trên trường quốc tế.