Trên thế giới, nhiều nền tảng vẫn đang loay hoay tìm ra phương án thu phí tối ưu sau nhiều năm hoạt động miễn phí. Thậm chí, không ít nền tảng phải đóng cửa trước khi kịp thương mại hóa như Google+ hay Yahoo! Messenger. Vì vậy, câu chuyện thu phí báo chí ở Việt Nam khó có thể tìm ra đáp án trong một sớm một chiều.
Tuy nhiên, để các cơ quan báo chí dần dần từng bước tiến tới tự chủ theo Đề án Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, việc xây dựng mô hình, thử nghiệm và tiến hành thu phí không còn là câu chuyện bàn trên giấy hay trong những buổi hội thảo. Các cơ quan báo chí phải bắt tay thực hiện ngay như một nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu.
Làm thế nào để độc giả chịu bỏ tiền đọc báo điện tử vẫn luôn là câu hỏi thường trực của mỗi cơ quan báo chí. Trong bối cảnh mỗi tờ báo có những định hướng nội dung rất khác nhau (nhưng không nằm ngoài sự quản lý của Nhà nước), để độc giả chịu bỏ tiền, thậm chí là rất nhiều tiền để đọc nhiều tờ báo điện tử khác nhau thực sự là một thách thức trong thời đại số.
Do đó, mỗi cơ quan báo chí cần phải có hướng đi riêng, chuyên biệt hóa nội dung, hướng đến thị trường ngách (niche market) để tìm ra đối tượng độc giả phù hợp chấp nhận trả phí. Vậy những việc cần làm cụ thể là gì?
Nội dung chuyên biệt
Nội dung thông tin phải thực sự chuyên biệt, không trùng lặp. Đây là thứ tiên quyết khiến người dùng bỏ tiền, tương tự như việc một người đọc sách có thể bỏ tiền mua nhiều cuốn sách với nội dung khác nhau, bất kể giá của mỗi quyển không hề rẻ.
Tùy vào đặc trưng của từng thể loại, đối tượng phục vụ, các cơ quan báo chí cần có những sản phẩm mang màu sắc riêng, thể loại đa dạng như infographic, long-form, e-Magazine, podcast, video độc quyền.
Cách trình bày nội dung đặc sắc, không giống nhau, sẽ tạo điểm nhấn cho báo điện tử
Những nhóm độc giả khác nhau sẽ có những nhu cầu khác biệt cần đáp ứng. Ví dụ, độc giả thể thao cần thông tin nhanh nhạy về kết quả trận đấu, các thông số về cầu thủ, chuyển nhượng. Độc giả tài chính cần nắm thông tin thời gian thực (real-time) về sự chênh lệch giá vàng, tiền ảo, ngoại tệ, chứng khoán.
Độc giả phổ thông cần nắm thông tin về tình hình thời tiết, giao thông, Covid-19, lịch cắt điện, cắt nước (nếu có). Độc giả lớn tuổi cần nghe thông tin nhiều hơn, với giọng đọc từ người thật có âm điệu dễ nghe, phát âm rõ ràng.
Nhưng làm thế nào để nội dung chuyên biệt cung cấp đến đúng đối tượng độc giả? Để giải bài toán này, các tờ báo lớn trên thế giới hiện đang đi theo hướng ứng dụng AI, máy học, Big Data để phân tích hành vi người dùng, độ tuổi, sở thích, từ đó cung cấp những bài viết giá trị đến đúng đối tượng độc giả trả tiền.
Quyền lợi riêng biệt
Rõ ràng, chỉ có nội dung chuyên biệt là chưa đủ hấp dẫn để người đọc trả tiền. Độc giả phải nhìn thấy, nhận thấy và xét thấy sự khác biệt trong quyền lợi giữa miễn phí và trả tiền.
Đơn cử như việc phân phối nội dung trả tiền. Nếu cứ bắt độc giả phải trả tiền, phải truy cập trực tiếp vào trang báo điện tử để tìm kiếm và đọc bài viết mỗi ngày thì chưa phải là cách thức thương mại hóa đúng đắn của sản phẩm báo chí trong cơ chế thị trường.
Người đọc trả tiền, do đó, phải nhận được thông tin về bài viết cần đọc tận tay, giống như việc đặt báo giấy dài hạn được đưa đến tận nhà. Phương thức gửi bài viết điện tử này có thể là gửi tin vắn SMS, newsletter chi tiết qua email, notify trên điện thoại qua app… dựa trên sự đồng ý của người dùng.
Đó chỉ là một trong số vô vàn quyền lợi mà người đọc trả tiền cần và đáng phải nhận được. Người đọc trả phí chắc chắn được đọc bài viết ngay lập tức, mà không thể bị cản trở bởi bất cứ loại quảng cáo nào, dưới bất kỳ hình thức nào (banner, ảnh, pre-ads, roll ads...).
Người đọc phải thấy được những ưu đãi cụ thể của trả phí so với miễn phí là gì?
Người đọc trả tiền cho báo điện tử cũng được nhận ấn bản điện tử của báo giấy (e-Paper), nếu cơ quan báo chí đó vận hành ấn bản báo giấy riêng biệt. Ấn bản này phải đem đến cho độc giả cảm giác như đang đọc hoặc cầm trên tay một tờ báo giấy qua cách thiết kế ấn phẩm, chứ không phải chỉ là phiên bản online toàn văn bản cùng một cỡ chữ.
Người đọc phải được xem các video độc quyền trên báo điện tử với chất lượng tốt nhất có thể, tùy theo khả năng cung cấp của mỗi cơ quan báo chí, từ FullHD đến 8K và cao hơn, với chất lượng đường truyền mạnh nhất.
Người đọc cũng cần được lưu trữ dễ dàng các bài viết muốn đọc, thông qua những cách thức khác nhau đồng bộ từ PC, điện thoại đến máy tính bảng, để đọc sau hoặc đọc lại khi cần mà không phải sử dụng tính năng bookmark có sẵn trên trình duyệt.
Như vậy, mỗi cơ quan báo chí có thể tự xây dựng một bộ tiêu chí khác nhau để đánh giá thế nào là riêng biệt. Từ đó, nổi bật hóa những quyền lợi của trả phí so với miễn phí, qua đó thúc đẩy niềm tin của người đọc vào việc bỏ tiền để đọc báo là đúng đắn.
Giá trị khác biệt
Giá trị là một thước đo vô hình, được khắc sâu vào mỗi cơ quan báo chí ở từng thời điểm cụ thể. Lấy ví dụ, giá trị của một tờ báo ở thời đại hội nhập 4.0 với startup là cung cấp thông tin có chiều sâu, ngành dọc phù hợp với hướng đi của startup trong lĩnh vực đó. Từ đó, tờ báo tạo ra giá trị vô hình là nơi cung cấp thông tin nhạy bén, trung thực, phản ánh chính xác sự vận động của thị trường đối với một nhóm độc giả nhất định.
Tuy nhiên, nếu hiểu theo nghĩa đen, báo điện tử trả phí cũng có thể đem lại những giá trị hữu hình cho người đọc. Chẳng hạn, độc giả trả phí có thể chia sẻ bài viết cho bạn bè người thân, trực tiếp phản ánh nội dung, chất lượng bài viết thông qua tương tác với tác giả như một mạng xã hội báo chí thu nhỏ.
Xa hơn, người đọc trả tiền còn có thể nhận được phần quà may mắn hàng tuần hoặc hàng tháng, được tham gia giải đố nhận quà giá trị từ nhà tài trợ, được vinh danh khi có nhiều đóng góp tích cực... Giá trị hữu hình chính là những thứ dễ nhìn thấy nhất với số đông độc giả, để từ đó kích thích họ sẵn sàng bỏ tiền cho báo chí thu phí.
Giá trị của báo giấy là tính sở hữu, vậy giá trị của báo điện tử là gì?
Như vậy, cơ quan báo chí phải có đầy đủ cả giá trị vô hình lẫn hữu hình để hấp dẫn độc giả. Thiếu đi một trong hai khía cạnh này, người đọc khó lòng cảm nhận rõ ràng sự khác biệt giữa đâu là miễn phí và trả phí.
Bài toán thu phí báo chí phải được từng cơ quan báo chí tìm ra lời giải đúng đắn nhất phù hợp với thực trạng khách quan của mỗi đơn vị.
Nếu không mau chóng bắt kịp dòng chảy của xã hội và công nghệ, báo chí sẽ đánh mất thời cơ và vị thế để xây dựng một tập khách hàng trung thành, qua đó tạo ra nguồn thu ổn định và không bị phụ thuộc vào nền tảng khác.
Phương Nguyễn
Đề xuất 8 giải pháp cho bài toán nguồn thu báo chí
Tổng Biên tập báo Người Lao Động nêu ra nhiều giải pháp duy trì và tăng trưởng nguồn thu cho cơ quan báo chí tại Diễn đàn Tổng Biên tập “Báo chí và bài toán phát triển nguồn thu” diễn ra mới đây.
.svg){kind=icon}
