Kết quả chỉ số PAPI năm 2019 có được dựa trên khảo sát 14.138 công dân Việt Nam được lựa chọn ngẫu nhiên trên toàn bộ 63 tỉnh thành.

{keywords}
Không có BHXH sẽ gia tăng nguy cơ đói nghèo. Ảnh minh họa

Một trong các phát hiện chính của khảo sát PAPI 2019 là kết quả đo lường đánh giá của người dân về những vấn đề đáng quan ngại nhất trong năm vẫn ghi nhận vị trí đầu tiên cho nguy cơ đói nghèo. Có tới gần 25% người dân trả lời khảo sát PAPI tiếp tục cho rằng đói nghèo là mối quan ngại lớn nhất trong năm 2019, tỉ lệ này đã duy trì suốt từ năm 2016 đến nay. Điều này có là nghịch lý khi tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong hai năm 2018 và 2019 đạt mức 7%, mức cao nhất liên tục trong thập niên qua.

Theo TS. Paul Schuler - thành viên nhóm nghiên cứu, giải thích có sức thuyết phục nhất trong khảo sát năm 2019 là khi so sánh giữa nhóm người có BHXH và không có BHXH.

“Phân tích nhân tố tác động cho thấy sự tương quan giữa mối quan ngại về đói nghèo và điều kiện tiếp cận BHXH của người trả lời”, TS. Paul Schuler cho biết.

Trong thực tế, đây cũng là tiêu chí quan trọng khi đánh giá mức độ hài lòng của người dân trong tình hình đại dịch Covid-19 đã tác động đến kinh tế tất cả các quốc gia.

{keywords}
Không có BHXH sẽ gia tăng nguy cơ đói nghèo. Ảnh minh họa

Các kết quả khảo sát của PAPI trước đó đều đã chỉ ra rằng, lý do nhiều người vẫn quan ngại về đói nghèo bởi họ lo bản thân hoặc gia đình trở lại đói nghèo. Hiện, mối quan ngại này có thể giải thích được trong bối cảnh nhiều người (đặc biệt là phụ nữ) đang làm việc trong các ngành nghề “dễ bị tổn thương”, việc làm không chính thức.

Những người có công việc bấp bênh trong khu vực phi chính thức có xu hướng quan ngại về nghèo đói hơn do họ ít được hưởng các phúc lợi khác ngoài tiền công lao động. Bởi vậy TS. Paul Schuler cho rằng: “Rất có thể những người không có lương hưu từ BHXH quan ngại hơn về mức thu nhập và tính ổn định của thu nhập hiện có”. Nhận định này có thể xem xét trên mối tương quan với những đánh giá của người dân về điều kiện kinh tế của chính gia đình mình.

Theo kết quả khảo sát, nếu như những năm trước, mức độ hài lòng về điều kiện kinh tế hộ gia đình của nhóm làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp vẫn gia tăng tương tự với nhóm trong các lĩnh vực phi nông nghiệp. Song đến năm 2019, mức độ hài lòng của nhóm làm việc trong các lĩnh vực phi nông nghiệp tiếp tục được cải thiện, nhưng những người làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp lại bi quan hơn. Tỷ lệ người làm nông nghiệp cho rằng điều kiện kinh tế hộ gia đình ở mức “kém”, “rất kém” tăng hơn so với năm 2018.

An tâm khi có BHXH cho mai này

{keywords}
Ảnh minh họa. 

Kết quả khảo sát PAPI 2019 cũng cho thấy, đa số những người làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp không tham gia BHXH, và có rất ít điều kiện tham gia vào bất kỳ loại BHXH nào. Hầu hết những người không tham gia các tổ chức đoàn thể đều không có BHXH.

Cụ thể, trong số những lao động làm việc trong lĩnh vực phi nông nghiệp tham gia khảo sát, có khoảng 32% người là thành viên tổ chức đoàn thể và gần 18% người không thuộc tổ chức đoàn thể cho biết có tham gia BHXH. Tỷ lệ tương ứng này càng thấp hơn với số lao động làm việc lĩnh vực nông nghiệp, khi số người tham gia BHXH chỉ chiếm 15% trong số người tham gia khảo sát là thành viên tổ chức đoàn thể và chưa đến 12% ở nhóm còn lại...

Đây cũng là lý do quan trọng khiến những người làm trong lĩnh vực nông nghiệp lo ngại họ bị rơi vào nghèo đói trong tương lai. Những “biến số” của nền kinh tế do tác động của dịch bệnh, thiên tai tác động trực tiếp đến đời sống đã khiến nhiều người phải nhìn nhận lại các nguy cơ đe dọa kinh tế gia đình.

TS. Paul Schuler phân tích: “BHXH có vai trò bảo vệ cho người lao động khi họ bị mất việc làm. Trong khi đó, diễn tiến phức tạp của dịch bệnh Covid-19 đã khiến tỷ lệ người mất việc làm, sụt giảm thu nhập nhiều hơn. Đó là lý do có tới 27% người không có BHXH tham gia khảo sát cho rằng đói nghèo là quan ngại hàng đầu, trong khi chỉ có 18% người thuộc nhóm người có BHXH có chung nhận định này”.

Nhóm nghiên cứu kết luận: “Phát hiện này cho thấy mối quan ngại về đói nghèo không chỉ bị tác động bởi mức thu nhập mà còn bởi cảm giác an tâm khi có BHXH cho mai này”. 

Theo Luật BHXH năm 2014, “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. Như vậy, đối tượng của BHXH là thu nhập của người lao động; chính sách BHXH được thực hiện trên cơ sở huy động sự đóng góp, tích lũy của những người lao động khi còn trẻ, còn khỏe mạnh để bảo đảm ổn định thu nhập khi gặp phải các rủi ro.

Chính sách BHXH hiện đang được thực hiện với hai loại hình BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Theo đó:

BHXH bắt buộc được áp dụng đối với người lao động có quan hệ lao động (làm việc theo hợp đồng lao động từ đủ một tháng trở lên); về cơ bản được thực hiện với năm chế độ là ốm đau, thai sản, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất; trách nhiệm đóng góp được quy định thuộc về cả người lao động và người sử dụng lao động.

BHXH tự nguyện được áp dụng đối với những người lao động không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc; hiện đang được thực hiện với hai chế độ là hưu trí và tử tuất. Do không có quan hệ lao động theo hợp đồng nên trách nhiệm đóng góp thuộc về người lao động.

Ngoài các chế độ ốm đau, thai sản, TNLĐ-BNN mang tính chia sẻ giữa người khỏe mạnh với người bị ốm đau, tai nạn rủi ro; chế độ hưu trí trong chính sách BHXH đang được thiết kế rất có lợi cho người lao động với mức hưởng đang cao hơn nhiều so với mức đóng góp.

Giả sử một lao động nữ đóng trong 20 năm với mức đóng là 22% tiền lương tháng thì mức hưởng là 55% tiền lương bình quân với thời gian hưởng dựa trên tuổi thọ trung bình của nữ ở độ tuổi 55 là 24,6 năm. Như vậy, rõ ràng mức hưởng đang cao hơn gấp nhiều lần so với mức đóng, trong khi thời gian hưởng dài hơn so với thời gian đóng góp. Ngoài ra với người hưởng lương hưu còn được hưởng chính sách BHYT do Quỹ BHXH bảo đảm, khi qua đời thân nhân được hưởng chế độ mai táng và trợ cấp tuất. Như vậy, việc tham gia BHXH là hoàn toàn có lợi đối với người lao động.

H. Giang
Ảnh: Trần Hòa