Hồi ức của nguyên Thứ trưởng từng phiên dịch cho Fidel

Fidel trong ngày Quốc khánh Việt Nam năm 1966

Thế là vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Cuba, nhà cách mạng, chiến sĩ quốc tế thật trong sáng, đầy nhiệt huyết, một nhân vật lịch sử kiệt xuất, huyền thoại của thế giới trong thế kỷ 20, đã cống hiến trọn đời cho độc lập, tự do, hạnh phúc của nhân dân mình, cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và con người, cho bình đẳng, tự do, nhân phẩm, bác ái, chống lại mọi áp bức, bất công, cường quyền trên toàn thế giới, người bạn lớn vô cùng thân thiết của nhân dân VN... đã đi vào cõi vĩnh hằng.

Trong tâm khảm tôi hiện lên dồn dập biết bao kỷ niệm sâu sắc với Fidel. 

Vinh hạnh đặc biệt mà tôi đã rất may mắn có được trong gần 4 thập kỷ, từ năm 1965 khi còn là sinh viên năm thứ nhất Khoa Văn học - Nghệ thuật, trường ĐH La Habana, Cuba, tới khi là một cán bộ ngoại giao, là rất nhiều lần được phiên dịch cho Fidel với Đại sứ ở Cuba, với các vị lãnh đạo, các đoàn VN thăm Cuba, nhất là chuyến thăm VN của Fidel tháng 9/1973…

Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị thăm Cuba 7/1967

Lần đầu tiên tôi được gặp Fidel là khi ông đến dự chiêu đãi Quốc khánh VN của Đại sứ quán nước ta tại La Habana năm 1965, giữa lúc cuộc chiến đấu chống Mỹ của ta đang diễn ra ác liệt. 

Ấn tượng về Fidel trong cuộc gặp gỡ ấy đã khắc sâu trong tâm khảm tôi. Ông thật gần gũi, thân tình, đặc biệt yêu mến VN. Ông hỏi cụ thể tình hình cuộc chiến đấu của nhân dân ta ở miền Nam, cũng như chống chiến tranh phá hoại ở miền Bắc khi đó. 

Đoàn đại biểu nước ta dự kỷ niệm 10 năm Cách mạng Cuba thành công, 1/1969

Rồi khi nghe Fidel dõng dạc tuyên bố “Vì Việt Nam nhân dân Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu mình” trước 30 vạn nhân dân Cuba tập trung tại quảng trường Cách mạng José Marti sáng 2/1/1966 để chào mừng kỷ niệm Cách mạng Cuba thắng lợi và chào mừng các đoàn đại biểu Á, Phi, Mỹ La tinh đến dự Hội nghị đoàn kết ba châu lần thứ nhất, tôi xúc động, sung sướng đến run người khi dịch cho trưởng đoàn nước ta đang ngồi trên lễ đài. 

Rồi tháng 7/1967, Fidel đích thân lái chiếc xe díp đưa Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị đi thăm nông trường chăn nuôi bò Picadura, chỉ dẫn tỉ mỉ kỹ thuật chăn nuôi bò năng suất cao như thế nào. 

Ông nói: Sau ngày thắng lợi Việt Nam phải phát triển chăn nuôi đại gia súc để nhân dân VN được ăn thịt, uống sữa bò, công nghiệp chăn nuôi gà để nhân dân có đủ trứng, thịt… 

Khi được tin Bác Hồ mất, Fidel đã đến viếng Bác tại Đại sứ quán nước ta, gương mặt thật sự đau buồn và xúc động. Ông ngồi lại rất lâu để hỏi chuyện về Bác, vô cùng nuối tiếc vì chưa được gặp Bác.

Fidel thăm nước ta lần thứ nhất tháng 9/1973 – đón tiếp tại sân bay Gia Lâm

Trong cuộc thăm lịch sử đầu tiên của Fidel tới VN 9/1973, Fidel nhất quyết yêu cầu được đi thăm “thủ phủ” của Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam VN tại Cam Lộ (Quảng Trị), mặc dù lãnh đạo ta tỏ ý ngần ngại vì lý do an toàn. 

Fidel đã trở thành vị nguyên thủ nước ngoài đầu tiên và duy nhất thăm vùng giải phóng miền Nam VN. Đứng trên đồi 241 còn đầy chiến tích, dáng vóc uy nghi, sừng sững giữa các chiến sĩ giải phóng quây quần xung quanh, Fidel đã phất cao lá cờ bách chiến bách thắng của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam VN, giọng dõng dạc: “Các đồng chí hãy đem lá cờ vinh quang này cắm giữa Sài Gòn!”. 

Dịp đó, Fidel đã tặng VN 5 công trình: khách sạn Thắng Lợi, BV đa khoa Đồng Hới - để chữa chạy cho các chiến sĩ miền Nam, trại bò giống Moncada ở Ba Vì và trại gà giống ở Tam Đảo để phát triển chăn nuôi bò, gà, thể hiện cụ thể mong muốn của ông thổ lộ với Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị 6 năm trước và đường Xuân Mai cùng một khoản ngoại tệ để ta mua thiết bị hiện đại mở rộng đường mòn Hồ Chí Minh chuẩn bị cho cuộc tổng tấn công mùa Xuân 1975. 

Rồi tình cảm, sự đón tiếp đặc biệt nồng hậu Fidel dành cho VN, cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng trong chuyến thăm Cuba tháng 3/1974…, cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong chuyến thăm tham dự ĐH lần thứ nhất Đảng Cộng sản Cuba tháng 1/1976… 

Và đặc biệt, chiều tối 30/4/1975, ngay sau khi nghe tin nhân dân ta giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Fidel đã đến ngay Đại sứ quán nước ta để chúc mừng. 

Fidel ôm hôn nồng nhiệt Đại sứ Hà Văn Lâu và tất cả cán bộ Đại sứ quán có mặt, như trong một gia đình chứ không theo nghi thức ngoại giao. Ông đặc biệt vui mừng và khẳng định đây không chỉ là thắng lợi vĩ đại của nhân dân VN mà còn là thắng lợi của nhân dân Cuba và toàn thế giới. Ông còn khui một chai rượu rum đặc biệt của Cuba đã được cất giữ 70 năm để chúc mừng.

Rồi tháng 9/1979, tôi tháp tùng Thủ tướng Phạm Văn Đồng tới Cuba dự Hội nghị Cấp cao lần thứ 6 các nước không liên kết, được gặp lại Fidel. Ông đã ôm vai tôi hỏi chuyện ân cần. 

Rồi các dịp được gặp lại Fidel là khi tôi tháp tùng Chủ tịch nước Lê Đức Anh thăm hữu nghị chính thức Cuba tháng 10/1995, khi Fidel trở lại thăm VN lần thứ 2, tháng 12/1995 và thăm VN lần cuối cùng, tháng 2/2003...

Fidel thăm Đông Hà vùng giải phóng miền Nam

Có thể nói tình cảm, sự ủng hộ, đoàn kết và giúp đỡ mà Fidel cũng như nhân dân Cuba dành cho VN trong suốt thời kỳ nhân dân ta chiến đấu chống ngoại xâm để giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước cũng như xây dựng và bảo vệ tổ quốc sau này thật là đặc biệt sâu sắc, nồng hậu, trong sáng, vô tư, có một không hai.

Viết những dòng hồi ức này trong giờ phút đau buồn, tiếc thương… đang trào dâng, tôi cũng muốn được bày tỏ từ đáy lòng một tình cảm rất riêng tư:

Tôi mãi mãi nhớ ơn Fidel vì tất cả những gì Người đã cho tôi và tôi đã học được từ Người, từ vinh hạnh đã được phục vụ, gặp gỡ, quen biết, kính yêu... Người, từ ngọn lửa lý tưởng cháy bỏng và nguồn nhiệt huyết bất tận Người đã truyền cho tôi…

Cầu chúc cho Fidel yên giấc ngàn thu!

Xin gửi tới nhân dân Cuba anh em lời chia buồn, tiếc thương sâu sắc nhất!

Chắc chắn nhân dân Cuba anh hùng sẽ tiếp tục biến ước mơ, lý tưởng cao đẹp của Fidel thành sự thật trên hòn đảo Tự do.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng thăm Cuba 3/1974

Hội nghị cấp cao các nước không liên kết, La Habana 9/1979

Ông Nguyễn Đình Bin và lãnh tụ Cuba Fidel Castro

Fidel thăm Việt Nam lần cuối cùng 2/2003

Nguyễn Đình Bin (Nguyên Thứ trưởng thường trực Bộ Ngoại giao kiêm Chủ nhiệm UB về người Việt Nam ở nước ngoài)