Nhóm điều tra dễ dàng mua được 3 tấm bằng tiến sĩ giả từ một "xưởng bán bằng". Các chuyên gia cho rằng, bằng giả là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la Mỹ.

Một cuộc điều tra của Marketplace về “nhà máy” sản xuất văn bằng lớn nhất thế giới đã phát hiện ra rằng nhiều người dân Canada có thể đang giao sức khỏe và tài sản của mình vào tay của những y tá, kỹ sư, tư vấn viên… giả mạo.

Các chuyên gia cho rằng, bằng giả là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la Mỹ, và Marketplace đã có trong tay hồ sơ của tay chơi lớn nhất ngành công nghiệp này – một công ty IT có trụ sở tại Pakistan có tên là Axact.

Nhóm điều tra đã dành nhiều tháng trời lùng sục thông qua hàng ngàn giao dịch bằng cấp, tham khảo chéo thông tin cá nhân với các hồ sơ trên mạng xã hội của khách hàng.

Cuộc điều tra tiết lộ, khoảng hơn 800 người Canada có thể đã mua bằng giả.

{keywords}

Asha Tomlinson – người cầm trịch Marketplace – chạm trán với Gilbert Correces về tấm bằng tiến sĩ từ ĐH Almeda của anh – một ngôi trường giả nói rằng nó có trụ sở tại Boise, Idaho. Ảnh: CBC

“Hãy nhớ rằng đây chỉ là một cơ sở” – Allen Ezell, cựu nhân viên FBI, người từng tham gia điều tra các nhà máy sản xuất bằng giả trong nhiều thập kỷ nhận định. “Đây không phải là toàn bộ số bằng giả đã được bán ra ở Canada”.

Ezell cũng là đồng tác giả cuốn sách “Degree Mills: The Billion-Dollar Industry That Has Sold Over a Million Fake Diplomas” (Các nhà máy sản xuất bằng cấp: Ngành công nghiệp tỷ đô đã bán ra hơn một triệu bằng giả). Ông ước tính, khoảng một nửa số tiến sĩ mới được cấp bằng mỗi năm ở Mỹ là giả.

Hậu quả của bằng giả thì quá rõ ràng – ông nói. Chúng làm giảm giá trị của những tấm bằng thật – những tấm bằng mà người ta phải mất nhiều năm và hàng ngàn đô la mới có được. Quan trọng hơn, những kỹ sư hay nhân viên chăm sóc sức khỏe thiếu kỹ năng và chuyên môn có thể gây nguy hại cho cộng đồng.

“Tất cả chúng ta đều có thể bị hại bởi những người không được đào tạo đầy đủ nhưng lại có trong tay chứng chỉ hành nghề” – Ezell nói.

Website các trường của Axact thì rất đơn giản, và những cái tên như ĐH Harvey, ĐH Barkley, ĐH Nixon thì khiến cho người ta liên tưởng đến những tên tuổi của Ivy League.

{keywords}

Cựu nhân viên FBI Allen Ezelll ước tính khoảng một nửa số bằng tiến sĩ được cấp mỗi năm ở Mỹ là bằng giả. Ảnh: CBC

Có hàng trăm ngôi trường liên kết với Axact cung cấp nhiều cơ hội giáo dục với đội ngũ giảng viên sẵn sàng hỗ trợ 24/7. Một số trường thậm chí còn có cả bộ phận xác minh bằng cấp cho bất kỳ bên thứ ba nào muốn có bảng điểm hoặc bằng chứng cho thấy sinh viên có theo học ở đó.

Tuy nhiên, không có ngôi trường nào trong số đó có một địa chỉ thật, hình ảnh của giảng viên cũng thường là ảnh minh họa, thậm chí các cơ quan xác minh mà website trích dẫn cũng là giả.

Những tấm bằng tốt nghiệp trung học, cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ được các trường này cấp chỉ dựa trên “trải nghiệm cuộc sống” và có thể mua được với giá thấp nhất là vài trăm đô la.

Như Marketplace phát hiện ra, các khách hàng của Axact không ngại ngùng khoe những tấm bằng của mình trên Linkedln, hoặc treo trên tường văn phòng một cách đầy tự hào.

“Đó là bằng của tôi”

Không cần yêu cầu, Gilbert Correces tự khoe các chứng chỉ của mình cho hai nhà báo ngầm của Marketplace khi họ đóng giả là một cặp đôi cần tư vấn ở văn phòng của Correces ở Toronto.

“Bằng cấp của tôi ở trên kia” – Correces nói và chỉ vào tấm bằng tiến sĩ được đóng khung treo trên tường. Tấm bằng có ghi chuyên ngành Tư vấn Cơ đốc của ĐH Almeda.

{keywords}

Tấm bằng của tiến sĩ Gilbert Correces được đóng khung treo trên tường. Ảnh: CBC

Theo hồ sơ, Correces hiện đang là một tư vấn viên, nhân viên xã hội và chuyên viên trị liệu tâm lý ở A1 Counselling. Anh chuyên giúp đỡ những người lạm dụng chất gây nghiện, rối loạn căng thẳng sau chấn thương và chấn thương do lạm dụng trẻ em.

“Tôi sang Mỹ để vừa học vừa làm” – Correces nói về thời gian làm luận văn ở ĐH Almeda, Boise, Idaho.

Hồ sơ trên Linkedln nói rằng anh đạt 4.0 GPA.

Thế nhưng, bằng tiến sĩ và ngôi trường mà anh ta theo học đều là giả. ĐH Almeda không phải là một cơ sở đại học được công nhận. Nó không có trụ sở, mà chỉ là một website, nơi các khách hàng có thể giao dịch “trải nghiệm cuộc sống” và tiền của mình để đổi lấy tấm bằng.

“Tư vấn viên” không phải là một tước vị được bảo vệ ở Ontario – có nghĩa là bất cứ ai đều có thể tự xưng là tư vấn viên, bất kể có giấy chứng nhận hay không. “Chuyên viên trị liệu tâm lý” và “nhân viên xã hội” là những chức danh được bảo vệ, đòi hỏi một trình độ giáo dục nhất định và phải đăng ký với các cơ quan chuyên môn.

Correces là một nhân viên xã hội đã đăng ký với Trường Cao đẳng nhân viên xã hội và nhân viên dịch vụ xã hội Ontario. Thế nhưng, Marketplace không thể tìm thấy tên anh ta trong cơ sở dữ liệu của Trường Cao đẳng Trị liệu tâm lý Ontario.

Tiến sĩ Alan Leschied, nhà tâm lý học, giáo sư ĐH Western ở London, Ont. cho rằng thật lố bịch khi người ta có thể làm việc với những chứng chỉ đáng ngờ.

“Trị liệu và tư vấn không phải là một công việc dễ dàng. Nó có thể gây hại”.

Ông đã xem một số buổi tư vấn của Marketplace với Correces và ông nhận định rằng có những lý do đáng để lo ngại.

“Bạn không tiết lộ những thứ thuộc về cá nhân, những thứ không phù hợp, những thứ tập trung vào bản thân bạn… đó là những vi phạm về ranh giới” – ông nói.

Marketplace đi mua bằng

Để tìm hiểu quá trình giao dịch, Marketplace đã đóng giả là một khách hàng với cái tên Peter Ma Lack (đảo chữ của Marketplace). Với sự giúp đỡ của cựu nhân viên FBI Allen Ezell, Lack đã quyết định mua một tấm bằng tiến sĩ ngành Tư vấn Cơ đốc từ Trường ĐH Almeda - giống như tấm bằng treo trên tường của Correces.

{keywords}

Bảng điểm của Marketplace từ ĐH Gatesville. Ảnh: CBC

Để đáp ứng các tiêu chuẩn của một tiến sĩ không hề khó. Lack cung cấp cho “giáo sư Keith Evans” của ĐH Almeda thông tin chi tiết về kinh nghiệm làm việc của mình và nền tảng giáo dục trong quá khứ. Tất cả được thực hiện qua điện thoại. Ngay lập tức, anh đủ điều kiện nhận bằng, thậm chí không cần phải nộp bản sơ yếu lý lịch.

“Giáo sư Evans” sau đó đã cố gắng lấy thêm tiền của Lack bằng việc đề xuất tấm bằng tiến sĩ từ ĐH Gatesville, một ngôi trường khác có liên kết với Axact mà nó khẳng định là có cơ sở ở Stockton, California, Mỹ.

Lack khăng khăng đòi tấm bằng của ĐH Almeda, vì thế ĐH Gatesville đã quay trở lại với một hợp đồng trọn gói: một bằng tiến sĩ tâm lý học của Gatesville và một bằng tiến sĩ Tư vấn Cơ đốc từ Almeda với giá 3.200 USD tất cả. Sau khi than phiền về mức giá quá cao, Gatesville đã giảm giá xuống còn 2.500 USD.

Một bưu kiện đã được gửi tới sau vài tuần, nhưng có một vấn đề xảy ra: chỉ có duy nhất một tấm bằng tiến sĩ tâm lý học của Gatesville.

Sau vài tuần làm việc với Gatesville về việc thiếu tấm bằng Tiến sĩ Tư vấn Cơ đốc của ĐH Almeda, trường này đã gửi lại cho Lack một tấm bằng khác, lần này là qua email.

Tuy nhiên, lại một vấn đề khác xảy ra: tấm bằng tiến sĩ là của ngành tâm lý học, không phải Tư vấn Cơ đốc.

Sau nhiều trao đổi, Gatesville đã gửi lại một tấm bằng khác qua email, lần này đã đúng chuyên ngành được yêu cầu.

{keywords}

Tấm bằng tiến sĩ Tư vấn Cơ đốc của ĐH Almeda. Ảnh: CBC

Tổng cộng, Marketplace đã nhận được 3 tấm bằng tiến sĩ (trong đó có một tấm là miễn phí), bảng điểm (3.92 GPA) và hồ sơ chứng nhận theo học.

Tổng chi phí là 1.550 USD.

Những khách hàng “không vô tội”

Với sự giúp đỡ của các cựu nhân viên, tài liệu của tòa án và bằng cách kết nối các manh mối, Marketplace có thể xác định được hơn 100 ngôi trường trực tuyến giả cũng như các cơ quan chứng nhận giả mạo được kết nối với Axact.

Yasir Jamshaid – cựu nhân viên đảm bảo chất lượng tại công ty này – cho biết 95% khách hàng ở mảng giáo dục “bản thân họ đã là những kẻ lừa đảo”.

“Họ biết họ đang mua những thứ không có thật nhưng họ vẫn tiếp tục mua. Họ không vô tội”.

Nhưng anh chia sẻ rằng, khi anh lên tiếng về việc này trên Axact hồi đầu năm 2015, anh đã trả lại gần 600 ngàn đô la cho khoảng 20 khách hàng mà anh tin rằng họ đã bị lừa thực sự. Yasir nói, một số khách hàng đã chi hàng chục ngàn đô la cho tấm bằng giả.

“Với lương tâm của mình, bạn có thể nói rằng những người này muốn được học thật. Nhưng họ không thể học khi đang đi làm… và họ là những nạn nhân thực sự”.

Chính quyền Pakistan đã đột nhập văn phòng của Axact sau khi New York Times đăng tải bài viết. Sau khi công ty này đóng cửa, các nhà chức trách đã thu hồi hàng trăm ngàn tấm bằng chưa điền tên, những chứng chỉ và các tài liệu khác từ văn phòng này. Một số quan chức cấp cao bị buộc tội, tuy nhiên không ai trong số đó bị kết án.

Nhưng vào tháng 12/2016, FBI đã bắt giữ Umair Hamid – phó chủ tịch phụ trách quan hệ quốc tế của Axact, người đang cố gắng lập một tài khoản ngân hàng ở Mỹ. Ban đầu ông ta không nhận tội, nhưng đến tháng 4 năm sau, tại Tòa án quận phía nam New York, ông nhận tội âm mưu gian lận.

Hamid bị kết án vào tháng 8 với hình phạt 21 tháng tù và tiền phạt hơn 5 triệu đô la.

Mặc dù Hamid bị kết án, có vẻ như hoạt động kinh doanh của nhiều trường thuộc Axact vẫn diễn ra bình thường.

{keywords}

Đây là một trong những văn phòng của Axact ở Islamabad, Pakistan. Ảnh: CBC

Trong một phản hồi bằng văn bản, luật sư ở Mỹ của Axact – Todd A. Holleman – cho biết công ty này “không sở hữu hay vận hành bất cứ website giáo dục trực tuyến hay trường học nào, và chưa từng có bất cứ bằng chứng nào cho thấy Axact sở hữu hay điều hành bất cứ website hay trường học nào như vậy”.

Ông Holleman khẳng định rằng các nhà máy sản xuất bằng giả được tạo ra bởi chính những khách hàng của Axact và công ty này “không chấp nhận cũng như không hỗ trợ bất cứ hành vi sai trái hay lừa đảo nào của khách hàng”.

Ai chịu trách nhiệm?

Vậy ai là người phải chịu trách nhiệm bảo vệ người dân Canada khỏi những kẻ mua bằng này?

Ezell tin rằng, có nhiều người cần phải chịu trách nhiệm cho việc này, từ cá nhân tới các cơ quan chuyên môn và cảnh sát.

“Đó là vấn đề của tất cả mọi người” – ông nói. “Người dân phải làm ‘bài tập về nhà’ khi họ đã chuẩn bị sẵn sàng để đăng ký vào một ngôi trường”.

“Sau đó là đến chủ doanh nghiệp – những người cần kiểm tra lại tấm bằng để phát hiện những điều bất thường”.

“Lưu hành tài liệu giả mạo là một hành vi phạm tội có thể dẫn tới nhà tù” – ông Michael Juskey, một luật sư hình sự Toronto cho hay.

“Nếu bạn biết rằng đó là tài liệu giả mạo thì bạn cũng có thể phải chịu trách nhiệm về hành vi phạm tội” – ông nói.

“Tôi không lừa đảo”

Vài tuần sau khóa tư vấn, Marketplace đã tìm gặp lại Correces về vấn đề bằng tiến sĩ giả của ông ta. Marketplace hỏi rằng liệu ông ta có nghĩ rằng mình đang vi phạm lòng tin của khách hàng.

“Tôi không gian lận. Tôi đang sử dụng các kỹ năng của mình” – ông nói.

Correces nói, ông “không gian lận” khi được hỏi về việc có một tấm bằng tiến sĩ của ĐH Almeda được mua bằng tiền mà không cần làm bất cứ bài tập nào ở trường.

Correces nhấn mạnh rằng, ông đã phải làm luận án để lấy được bằng của Almeda.

A1 Counselling cho biết, hợp đồng của Correces đã bị chấm dứt từ hồi đó, nhưng đơn vị này không giải thích tại sao. Hồ sơ trên Linkedln của anh ta cũng đã bị gỡ.

  • Nguyễn Thảo (Theo CBC)