Giải bài toán nhân sự khi sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, sắp xếp cấp xã

PGS.TS. Nguyễn Viết Thông, nguyên Tổng thư ký Hội đồng Lý luận Trung ương cho rằng, cuộc cách mạng tinh gọn về tổ chức bộ máy bước vào giai đoạn 2 - “sáp nhập tỉnh, xã, bỏ cấp huyện”. Đây là cuộc chiến cam go hơn các đợt sáp nhập huyện, xã vừa qua rất nhiều.

Khi bỏ 696 đơn vị hành chính cấp huyện, sẽ có rất nhiều cán bộ, công chức cần phải sắp xếp. Đội ngũ này lên tỉnh bao nhiêu, về cấp cơ sở bao nhiêu và bao nhiêu người thuộc diện tinh giản để giải quyết chế độ, chính sách, đó là bài toán đặt ra.

Tương tự, nếu giảm 50% số tỉnh thì số cán bộ, công chức của những tỉnh này sẽ giải quyết như thế nào? Vấn đề này ảnh hưởng rất lớn đến công ăn việc làm, đời sống của bản thân và gia đình của hàng vạn công chức.

PGS.TS Vũ Văn Phúc - Phó chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan đảng Trung ương, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản cũng nhận định, số lượng cán bộ, lãnh đạo, quản lý, công chức nhà nước phải rời khỏi bộ máy sẽ rất lớn.

“Đây là vấn đề rất hệ trọng nên phải tuyên truyền sâu đậm. Tôi nhấn chữ sâu đậm, tuyên truyền phải có luận cứ, cơ sở để tạo ra sự thống nhất cao trong Đảng, trong xã hội, sự nhận thức đúng trong cán bộ, đảng viên, công chức từ Trung ương đến cơ sở”, ông Phúc nhấn mạnh.

Theo ông, phải nhận thức bất cứ cuộc cách mạng nào cũng đòi hỏi phải có sự chấp nhận hy sinh vì cái chung. Đã gọi là cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy thì phải chấp nhận hy sinh một bộ phận cán bộ, lãnh đạo, quản lý, đảng viên, công chức từ Trung ương đến cơ sở.

Tuy nhiên, PGS.TS Vũ Văn Phúc cũng khẳng định, đây là cơ hội rất tốt để sàng lọc đội ngũ cán bộ, lãnh đạo, quản lý các cấp.

Bên cạnh đó, cần có cơ chế, chính sách để giữ chân người làm được việc, những người có phẩm chất chính trị tốt, bản lĩnh vững vàng, đạo đức, lối sống tốt, trình độ năng lực cao, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cao sau khi sắp xếp, tổ chức bộ máy.

Bởi sau khi tinh gọn, nhiệm vụ của người lãnh đạo, quản lý cũng như của từng vị trí cán bộ, công chức đòi hỏi cao hơn rất nhiều khi công việc nhiều hơn, phạm vi rộng hơn, yêu cầu về chất lượng cao hơn, đảm bảo cho công việc thông suốt, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói.

Đồng thời, phải có chính sách thỏa đáng cho những người có nguyện vọng về hưu trước tuổi, những người nghỉ công tác hay chuyển sang lĩnh vực, công việc mới.

Theo PGS.TS. Nguyễn Viết Thông, vừa rồi, Chính phủ ban hành Nghị định 178 về chính sách, chế độ đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và lực lượng vũ trang trong thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và mới đây Nghị định 67/2025 sửa đổi nội dung này với tinh thần rất nhân văn.

Đây cũng là lời giải phần nào giúp cán bộ, công chức yên tâm khi thực hiện sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính.

Nhất là khi mới đây, chính sách này được mở rộng đối tượng, trong đó có đưa ra nhiều chế độ, chính sách cho đội ngũ cán bộ, công chức trong diện sáp nhập cấp tỉnh, cấp xã, bỏ cấp huyện.

Điều này cũng có nghĩa là trước mắt, Nhà nước phải bỏ ra số tiền tương đối lớn để chi trả nhưng về lâu dài, khi mọi thứ ổn định, bộ máy vận hành trơn tru, gọn nhẹ thì sẽ giảm chi ngân sách rất nhiều.

Cán bộ cơ sở phải thực sự năng động, chuyên nghiệp, tinh nhuệ

Một vấn đề nữa liên quan đến con người cần quan tâm, theo ông Thông, đó là lâu nay cán bộ ở xã làm việc qua huyện, bây giờ không còn cấp huyện, chưa quen được môi trường từ tỉnh đến thẳng xuống cơ sở thì phải thích ứng ra sao.

Chưa kể trình độ của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp xã chưa đồng đều, nhất là đối với miền núi, vùng sâu, vùng xa.

“Bây giờ quản lý đơn vị hành chính rộng hơn, nhiều lĩnh vực hơn tất nhiên sẽ có bỡ ngỡ và không phải một vài tháng có thể làm được, người trẻ thích ứng dễ chứ người có tuổi thì khó khăn hơn. Vì vậy, phải tăng cường bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ, công chức, nhất là cấp xã”, ông Thông phân tích.

TS. Trần Khắc Tâm - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Sóc Trăng cũng cho rằng, khi bỏ cấp huyện thì đòi hỏi cấp cơ sở (cấp xã) gần dân nhất phải có lực lượng cán bộ thực sự năng động, chuyên nghiệp, tinh nhuệ để phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn.

Ông đề xuất ưu tiên tuyển dụng người trẻ, được đào tạo bài bản ở các trường đại học trong và ngoài nước. Đó là những cán bộ tiếp cận tốt với công nghệ số, tư duy sáng tạo, hội nhập tốt.

“Khi cán bộ, công chức cấp xã thực hiện tốt công việc sẽ giảm tải cho cấp tỉnh. Cấp tỉnh sẽ thực hiện các công việc vĩ mô, mang tính định hướng chiến lược cho địa phương”, ông Tâm nói.

TS. Trần Anh Tuấn - Chủ tịch Hiệp hội khoa học hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ cho biết, trước đây cấp xã chỉ có cán bộ bán chuyên trách, không có cán bộ, công chức nên trình độ và năng lực còn hạn chế. Nhưng thời gian qua, thực hiện luật Cán bộ, công chức ban hành năm 2008 cho tới nay, đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã từng bước được chuẩn hóa về trình độ, năng lực.

Tuy nhiên, so với cán bộ, công chức ở các cơ quan cấp trên thì cán bộ cấp xã vẫn còn bộ phận thiếu tính chuyên nghiệp, hạn chế về kỹ năng giao tiếp và thực thi công vụ.

Vì vậy, khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, bỏ cấp huyện, cần đánh giá, phân loại lại đội ngũ cán bộ, công chức của toàn bộ hệ thống các cơ quan hành chính cấp tỉnh và dưới tỉnh (cấp xã).

Những ai làm việc được thì phải giữ lại và bố trí vào các vị trí việc làm của bộ máy mới. Những ai không phù hợp với mô hình của bộ máy mới và yêu cầu, nhiệm vụ mới thì giải quyết chế độ, chính sách theo quy định.

Bộ máy "gọn” mà không “tinh” thì không thể “mạnh”

Về lâu dài, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ cho rằng cần sửa Luật Cán bộ, công chức để làm cơ sở pháp lý xây dựng chế độ công vụ mới theo vị trí việc làm, theo hướng năng động, trách nhiệm, minh bạch, thực tài và hiệu quả với nhiều nội dung tiến bộ.

Trong đó, cần bỏ phân biệt cán bộ, công chức cấp xã với cấp tỉnh; thay thế chế độ tuyển dụng “suốt đời biên chế” bằng chế độ công chức hợp đồng theo vị trí việc làm; bỏ quy định một nơi tuyển dụng cho một nơi sử dụng để thay bằng nguyên tắc “ai dùng người đó tuyển” và chịu trách nhiệm về quyết định của mình.

“Bộ máy “gọn” với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn rõ ràng nhưng nếu không có đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất, năng lực và trách nhiệm thì chưa thể “tinh” được. Nếu "gọn” mà không “tinh” thì không thể “mạnh”. Và không “mạnh” thì khó mà đạt được mục tiêu hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả”, nguyên Thứ trưởng phân tích.

Vì vậy, theo ông Tuấn, phải lựa chọn được những người đủ năng lực, trình độ, có tinh thần cống hiến, trách nhiệm cao để bố trí vào bộ máy mới.

Đồng thời, cần dũng cảm giải quyết chính sách, chế độ đối với những người không đáp ứng yêu cầu công việc hoặc không muốn tiếp tục làm việc trong nền công vụ.

Làm được như vậy với tinh thần công tâm, khách quan, vô tư, “vì việc chọn người”, “theo vị trí việc làm để tuyển người” thì sẽ không còn lo ngại gì.

Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức được nâng lên về năng lực, về kỹ năng, về trách nhiệm thì nền công vụ của chúng ta sẽ có diện mạo, thần thái, tâm thế mới, đáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân và sự phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.