Estonia. Ảnh: Internet

Công dân nước này có thể xử lý hầu hết dịch vụ công cần thiết ngay tại nhà bất kỳ lúc nào. Kết hôn, ly hôn và mua bán bất động sản là các ngoại lệ cần xuất hiện. Họ có thể truy cập dữ liệu y tế, trả thuế qua mạng. Hơn 85% trường học dùng hệ thống e-School và tài liệu học tập điện tử. Chỉ mất vài giờ và vài lần bấm chuột để mở công ty. Quốc gia đó chính là Estonia, tiên phong trong việc chuyển đổi dịch vụ công sang giải pháp số linh hoạt.

Khi trở thành quốc gia độc lập năm 1991, chưa tới một nửa công dân Estonia có đường điện thoại, gần như chưa có Internet hay thiết bị nào tận dụng được lợi thế của Internet. Thủ tướng đầu tiên của Estonia, ông Mart Laar, đã đưa ra nước đi thay đổi hoàn toàn tương lai đất nước.

Ông quyết định đầu tư vào giải pháp công nghệ thông tin trong khi thúc đẩy quốc gia thông qua hiện đại hóa, đặt nền móng cần thiết để đi theo con đường công nghệ thông tin. Năm 2002, Estonia khởi động chương trình chứng minh thư điện tử (e-ID) đầu tiên. Sáng kiến nâng cao nhận thức kỹ thuật số và xây dựng các điểm kết nối Internet trên toàn quốc.

Dù vậy, Estonia nhận thức rõ họ cần xây dựng cơ sở hạ tầng thông tin đủ mạnh để e-ID phát triển. Đây là lý do khiến Estonia tạo ra X-Road, nền tảng trao đổi dữ liệu bảo mật cho công dân, công ty tư nhân và tổ chức công cộng liên kết thông tin thay vì chỉ lưu trữ. X-Road cho phép mọi người dùng e-ID truy cập thông tin liên quan tới dịch vụ công. Một công dân có e-ID sẽ làm được mọi thứ, từ đóng thuế, xem hồ sơ sức khỏe đến bỏ phiếu thông qua X-Road. Ngoài ra, dịch vụ còn có hệ thống sao lưu trên máy chủ tại Luxembourg nhằm đảm bảo mọi chức năng đều hoạt động ngay cả khi bị xâm lăng.

Estonia trang bị mã định danh điện tử cho công dân của mình dù họ đang ở đâu. Ai cũng có thể cung cấp chữ ký số bằng chứng minh thư, chứng minh thư di động, chứng minh thư thông minh. Từ đó, họ định danh an toàn và nhà nước có thể xác thực công dân mà không cần liên hệ vật lý. Đây chính là một bước “tiến tới ý tưởng về quốc gia không biên giới”. Người nước ngoài được xin cấp cư trú trực tuyến (e-residence) để truy cập một số dịch vụ công giống với công dân Estonia.

Niềm tin giữa người dùng e-ID và việc giám sát dữ liệu cá nhân là động lực chính khiến Estonia có thể trở thành một quốc gia số. Người dùng e-ID dễ dàng kiểm tra được những người tham gia X-Road đang nắm thông tin gì của mình và ai có thể hay đã xem thông tin này. Chính sách minh bạch bắt buộc sử dụng hợp pháp cũng như người dùng e-ID có quyền hành động chống lại bất kỳ vi phạm bảo mật nào.

Với sự tiến bộ của công nghệ, chúng ta bắt đầu hình thành khái niệm chính phủ và quản trị xã hội mới cũng như vấn đề đạo đức trong sở hữu dữ liệu. Nếu chính phủ muốn trở thành chính phủ vì con người, nó phải trở nên thuận tiện hơn và ai cũng có thể tiếp cận được. Dù hệ thống của Estonia có thể không phải lời giải cho mọi quốc gia, nó giúp hình dung được sẽ ra sao nếu chính phủ cam kết thay đổi cùng thời đại và cung cấp dịch vụ bền vững, cho cá nhân quyền bảo mật và kiểm soát dữ liệu cá nhân.