Đại hội Đảng toàn quốc  XII năm 2016 đề ra chủ trương: “Hoàn thiện cơ chế chính sách để tạo thuận lợi phát triển mạnh kinh tế tư nhân ở hầu hết các ngành và lĩnh vực kinh tế, trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế”. Đây là bước phát triển quan trọng về quan điểm của Đảng đối với khu vực kinh tế tư nhân.           

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng đã cụ thể hoá Nghị quyết Đại hội XII vào chủ trương xây dựng Chính phủ với triết lý: “Chính phủ kiến tạo, liêm chính”. 

Qua hơn ba năm thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng XII và thực hiện triết lý xây dựng Chính phủ của Thủ tướng, đất nước đã có những khởi sắc nhất định về xây dựng nền hành chính công và phát triển kinh tế tư nhân, khu vực đã bắt đầu nảy nở từ những năm 2000 do Luật Doanh nghiệp. 

Tuy nhiên, kết quả đạt được còn hạn chế và người dân có cảm nhận nếu như người đứng Chính phủ rất rốt ráo, quyết liệt trong việc thực hiện các quan điểm, chủ trương trên đây nhằm mở đường cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển, thì các bộ ngành và các địa phương vẫn cứ đủng đỉnh, chùng chình. Đây đúng là tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”.           

Minh chứng rõ ràng nhất là hàng năm, Thủ tướng tổ chức các cuộc đối thoại với doanh nghiệp, có sự tham dự của đầy đủ các bộ, ngành và lãnh đạo của hầu hết các tỉnh thành để trực tiếp lắng nghe nhiệt huyết và khát vọng của các doanh nhân trong thực hiện mục tiêu dân giàu nước mạnh. 

Nhưng nhiệt huyết và khát vọng của doanh nhân vẫn chưa khơi dậy được cảm hứng cho các bộ ngành và các địa phương. Việc khắc phục các rào cản đối với sự phát triển của doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp tư nhân, chưa được là bao, và vẫn còn đó những điểm nghẽn đối với doanh nghiệp và cả nền kinh tế quốc gia. 

{keywords}
‘Động lực quan trọng’ hụt hơi vì vướng nhiều rào cản

1. Tình trạng vô cảm của cán bộ, công chức đối với doanh nghiệp 

Dựa vào “rừng” giấy phép con, các thủ tục kiểm tra chuyên ngành, các thủ tục hành chính rối rắm, cán bộ và công chức các cấp, các ngành thông qua thanh tra, kiểm tra vẫn giữ thói quen vòi vĩnh đòi phí bôi trơn hàng ngày, hàng giờ làm cho các doanh nghiệp điêu đứng. 

Phát biểu của ông Nguyễn Văn Thân Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam tại Hội nghị Thủ tướng với doanh nghiệp năm 2017 có lẽ là đánh giá đầy đủ và chính xác nhất về sự thờ ơ, vô cảm của cán bộ, công chức và hậu quả của nó: "Cán bộ, công chức thờ ơ, vô cảm, không hướng dẫn hoặc hướng dẫn không đầy đủ cho doanh nghiệp; nhũng nhiễu, tìm cách bắt lỗi doanh nghiệp; quan liêu, chưa coi doanh nghiệp là đối tượng phục vụ; buộc doanh nghiệp phải đi đêm, bôi trơn, chung chi." 

“Tình trạng trên đang có xu hướng gia tăng muôn hình vạn trạng, khiến doanh nghiệp mệt mỏi, nản chí trong kinh doanh; bào mòn, bóp méo cạnh tranh, giảm sút năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp; làm hỏng bộ máy quản lý, giảm niềm tin trong nhân dân”, ông nói. 

Còn Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đưa ra những con số khó tin: Chi phí vận chuyển một container từ cảng Hải Phòng về Hà Nội đắt gấp 3 lần so với từ Hàn Quốc, Trung Quốc về Việt Nam; chi phí tiếp cận điện năng cao gấp 49 lần Philippines; chi phí nộp thuế chiếm tới 39% lợi nhuận của doanh nghiệp làm ra, cao nhất so với ASEAN 4, gấp đôi Singapore. 

Chi phí không chính thức vẫn là gánh nặng lớn cho doanh nghiệp, đặc biệt trong các thủ tục tiếp cận mặt bằng sản xuất kinh doanh, tiếp đón thanh tra, kiểm tra, thủ tục cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện”. 

Ông Vũ Tiến Lộc Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho biết, năm 2018 vẫn có tới 58% doanh nghiệp trong nước bị nhũng nhiễu, 54% doanh nghiệp vẫn phải trả chi phí bôi trơn. 

2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn ngân hàng khó khăn, doanh nghiệp nói chung phải chịu các chi phí chính thức và lãi suất tín dụng cao. 

Một số tổ chức tín dụng chưa “mặn mà” đối với khách hàng là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thủ tục tín dụng còn rườm rà, phức tạp cũng là một trong những “rào cản” khiến tổ chức tín dụng chưa thể giải ngân. Lãi suất cho vay của Việt Nam từ 7 - 9%, cao nhất trong khu vực (Trung Quốc 4,3%; Malaysia 4,6%; Hàn Quốc 2 - 3%; Nhật 0,95%). 

Các bộ ngành, địa phương chưa chủ động phối hợp triển khai chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhất là chính sách bảo lãnh tín dụng vay vốn.  Chi phí kinh doanh còn rất cao, nhất là chi phí vay vốn, logistic, bảo hiểm, chi phí giao dịch, tuân thủ thủ tục… 

3. Cạnh tranh không bình đẳng giữa doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) với doanh nghiệp tư nhân; cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp tư nhân với nhau. 

Biểu hiện cụ thể là trong một nền kinh tế nhưng phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp kinh tế Nhà nước, doanh nghiệp FDI với doanh nghiệp kinh tế tư nhân trong nước. 

Nếu như doanh nghiệp Nhà ước được ưu đãi tuyệt đối về mọi mặt, doanh nghiệp FDI được đối xử như thượng khách thì doanh tư nhân trong nước bị đối xử như kẻ ăn xin, ngay từ lúc khởi nghiệp cho tới quá trình kinh doanh, trải qua không biết bao nhiêu chông gai. 

Đây là nguyên nhân vì sao Việt Nam đã qua hơn 30 phát triển kinh tế thị trường, ngoại trừ vài ba doanh nghiệp bất động sản, còn lại các lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ rất hiếm doanh nghiệp tư nhân gia nhập được vào hàng ngũ doanh nghiệp có quy mô lớn của Quốc gia. 

Trong khi các tập đoàn, công ty tư nhân Sony, Honda, Toyota (Nhật Bản); Hyundai, Samsung (Hàn Quốc) chỉ sau 20 - 30 năm khởi nghiệp đã trở thành những công ty tư có quy mô và thương hiệu nổi tiếng thế giới. 

Các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam không chỉ phải chịu bất bình đẳng với doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp FDI mà còn phải chịu cảnh bất bình đẳng, cạnh trạnh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp tư nhân với nhau. Nguyên nhân của vấn đề là tình trạng lợi ích nhóm, doanh nghiệp “sân sau”. 

4. Hệ thống pháp luật còn bất cập, trực tiếp là Luật Đất đai, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư,...

Luật Đất đai năm 2013, có nhiều vướng mắc, cản trở sự phát triển của doanh nghiệp, nhất là  trong lĩnh vực nông nghiệp. 

Hạn mức giao đất trồng cây lâu năm cho mỗi hộ gia đình, cá nhân không quá 10 hecta đối với xã, phường, thị trấn ở đồng bằng; không quá 30 hecta đối với xã phường, thị trấn ở trung du, miền núi.

Người sử dụng đất nông nghiệp tự ý chuyển mục đích sử dụng đất mà không xin phép thì phải nộp số lợi nhuận bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm chuyển đổi sử dụng đất; phải khôi phục lại tình trạng của đất trước khi vi phạm; nếu không chấp hành xử phạt sẽ bị thu hồi đất. 

Những quy định trên đây của Luật Đất đai tương tác ngược chiều với chủ trương tích tụ ruộng đất, xây dựng cánh đồng mẫu lớn, vùng chuyên canh cây công nghiệp, vùng nguyên liệu sản xuất hàng hóa ... 

Đối với Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư hiện hành còn nhiều bất cập từ thay đổi chủ sở hữu trong công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, thủ tục giãn tiến độ thực hiện dự án đến thủ tục chấm dứt dự án đầu tư, mua cổ phần,… 

Trên đây là bốn rào cản lớn nhất đối với sự phát triển kinh tế tư nhân và doanh nghiệp tư nhân và cũng là những điểm nghẽn của cả nền kinh tế. Nguyên nhân của tình trạng này có nhiều, nhưng nguyên nhân cơ bản nhất làm ‘động lực quan trọng’ hụt hơi là cải cách thể chế kinh tế chưa theo kịp với yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất và cải cách chính trị chưa đồng bộ với cải cách kinh tế. 

Báo cáo chính trị Đại hội Đảng XII đã chỉ ra: “Đổi mới chính trị chưa đồng bộ với đổi mới kinh tế; năng lực và hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị chưa ngang tầm nhiệm vụ".  

Gỡ bỏ những rào cản trên đây không chỉ là yêu cầu cấp bách đối với sự phát triển kinh tế tư nhân trong nước mà còn là sự đảm bảo cho phát triển lâu dài của đất nước và thịnh vượng của quốc gia. 

Để gỡ bỏ những rào cản đó, không có cách nào khác là cải cách mạnh mẽ thể chế kinh tế, gắn liền cải cách kinh tế với cải cách chính trị nhằm chuyển đổi chức năng nhà nước kiểm soát và sở hữu như hiện nay, sang chức năng nhà nước điều tiết và kiến tạo phát triển. 

Nguyễn Huy Viện