Điều tiếc nuối của con gái nhạc sĩ Hoàng Vân khi cha qua đời

Nhân kỷ niệm 4 năm ngày mất của nhạc sĩ Hoàng Vân, gia đình nhạc sĩ mới cho ra mắt hai cuốn sách về cuộc đời và âm nhạc của ông: Nhạc sĩ Hoàng Vân - Cho muôn đời sau (NXB Kim Đồng) và Nhạc và Đời (Viện Âm nhạc). Tiến sĩ âm nhạc Lê Y Linh đã có những chia sẻ xung quanh quá trình chắp bút cho cuốn sách Nhạc sĩ Hoàng Vân - Cho muôn đời sau.

Cố nhạc sĩ Hoàng Vân.

Nhạc sĩ Hoàng Vân không viết gì khác ngoài sáng tác nhạc, thơ và thư pháp

- Chị có thể chia sẻ hoàn cảnh ra đời cuốn "Nhạc sĩ Hoàng Vân - Cho muôn đời sau"?

Cha tôi lìa đời trong giấc ngủ ngày 4/2/2018. Khi ông mất đi, phải rất lâu sau tôi mới có đủ can đảm mở lại những ngăn kéo ở dưới giường ông nằm, nơi chứa những di vật của ông những năm cuối đời. Tôi lần giở từng kỷ vật cha để lại. Vài cuốn tiểu thuyết cổ điển tiếng Pháp và tiếng Anh trong đó có Je suis compositeur (Tôi là một nhà soạn nhạc) của Arthur Honneger mà tôi tặng ông vài tháng trước khi mất và ông đang chép lại những chương, những đoạn đắc ý.

3 cuốn từ điển Hán − Việt, Anh − Việt, Pháp − Việt và cuốn Thú chơi cổ ngoạn của Vương Hồng Sển. Một số bài báo viết về ông được các nhà báo gửi biếu, một cuốn tạp chí Âm Nhạc nhân dịp kỷ niệm 60 năm ngày thành lập Hội Nhạc sĩ. Một chiếc hộp nhạc mà lúc lên dây cót, mở ra có tiếng nhạc thánh thót phát ra ông mua cho tôi khi vào Sài Gòn cuối những năm 1970, trong hộp có hàng tập ảnh đen trắng bé tí tẹo của tôi ngày còn thơ bé.

Tôi lên dây cót và nghe lại bài Người tình Lara sau hơn 40 năm, bài hát chủ đề của bộ phim Bác sĩ Zhivago. Ông mua cho tôi bản dịch cuốn này cùng bao cuốn khác hồi còn niên thiếu. Số tạp chí Âm Nhạc có bài báo khi tôi bảo vệ luận án và một tập ảnh tôi ông đưa đi phóng ra từ chiếc ảnh nhỏ in trong bài báo. Những bài báo viết về buổi hòa nhạc tháng 6/2005, khi Lê Phi Phi, em tôi, chỉ huy các tác phẩm khí nhạc của ông, trong đó có Điện Biên Phủ.

Có rất nhiều bút và giấy nhưng không còn giấy nhạc nữa. Một cái triện và hộp mực cùng mấy cuộn giấy cổ giành cho việc viết thư pháp. Một tập nhạc thiếu nhi và thiếu niên khoảng 30 bài để riêng, 2 bài thơ. Không có nhật ký, không có truyện kể, chỉ có những bài báo, những bản thảo nhạc, những cuốn sổ tay sáng tác mà tôi dần dần tìm thấy ở các tủ trong căn nhà cổ mang màu thời gian từ hơn thế kỷ nay. Ông không viết gì khác ngoài sáng tác nhạc, thơ và thư pháp. Ngay cả gần khi ông mất, không còn sáng tác nữa, ông cũng không bao giờ có dự định viết hồi ký. Khi ông còn sống, sau khi thu thập các tác phẩm của ông, mỗi lần định hỏi ông, định biên tập, định in, định công bố... thì ông đều từ chối.

Chúng tôi mới thật sự có thể bắt tay được vào công tác lưu trữ sau khi ông mất. Cuối năm 2020, tôi tạm coi là qua được một bước đầu tiên trong việc tìm kiếm, sưu tầm và phân loại các tác phẩm của ông và có ý định cho nó một hình hài nào đó. Nhưng ý tưởng viết một cuốn sách về nhạc sĩ Hoàng Vân chưa thật sự hình thành. Một ngày cuối tháng 11/2020, tôi nói chuyện với cô là nằm mơ thấy bố về nói chuyện rất vui. Đến trưa, sau một vài trao đổi, ý tưởng của cuốn sách dần hình thành và nhờ duyên ấy với NXB Kim Đồng, tôi đã có cơ hội để viết mặc dù lúc bắt tay vào viết tôi chưa hề có ý tưởng gì về bố cục và đường dẫn.

- Chị chia sẻ cha mình không viết hồi ký, nhật ký, bằng cách nào chị có được những thông tin về sáng tác, về cuộc đời của ông?

Năm 1994, tôi yêu cầu ông chép lại 10 ca khúc được ưa chuộng nhất để phục vụ cho mấy buổi hòa nhạc tại Paris, Pháp. Cũng năm đó, ông có liệt kê cho tôi một danh sách gồm khoảng 20 bài với tựa đề Những tình khúc Hoàng Vân 1991-1994 nhưng rồi tôi đã không làm được gì hơn. Vào năm 2000, tư tưởng học đường thôi thúc, tôi đã lên kế họach sưu tầm tác phẩm của ông và đã nhờ các bạn tới Đài Tiếng nói Việt Nam tìm lại tất cả các bản ghi âm tác phẩm của ông (hơn 100 bản thu). Nhưng sau đó, trong vòng hơn 10 năm, vì quá bận rộn cho việc hoàn thành luận án cũng như công cuộc mưu sinh ở nước ngoài nên tôi cũng chỉ giữ ở đó.

Đến năm 2015, ngày ông ốm nặng, tôi tập hợp được một thùng tổng phổ, đưa đi scan khoảng 150 ca khúc, trong đó có khoảng một nửa chưa công bố. Tôi đã xa nhà gần 30 năm nên việc đầu tiên là phải tới gặp rất nhiều người đã làm việc, đã sống, có dịp gặp gỡ nhạc sĩ để xác định các nguồn tư liệu, lượm lặt thông tin và tôi vô cùng cảm ơn họ đã giúp tôi những công đoạn quan trọng. Cũng rất may mắn nữa là nhờ các phương tiện thông tin hiện đại, tôi đã có được thêm những đầu mối khác để tiếp tục tìm kiếm tư liệu. Sau đó là việc, đọc báo, đọc sách, đọc tư liệu, khảo chứng... để phân tích và tổng kết các nguồn, đối chiếu thông tin, xác minh chéo, phân loại, sắp xếp bản viết, bản in, bản thu, truy tìm những tài liệu, những nhạc phổ, những bản thu còn thiếu.

Em tôi - nhạc trưởng Lê Phi Phi, chuyên trách việc khôi phục và thậm chí phải nghe lại các bản thu để ghi âm lại thành nhạc phổ, hiệu đính, chỉnh sửa để bổ sung, hoàn thiện kho tư liệu. Sau 3 năm, hiện chúng tôi đã thống kê được 700 tác phẩm dưới nhiều hình thức: hàng trăm video về nhạc sĩ và về tác phẩm, 170 bản thu, hơn 500 bản nhạc viết tay, hơn 200 bản nhạc đã được in, hơn 10 phim truyện, hơn 200 bài báo và sách viết về ông... Chúng tôi nghĩ rằng số tư liệu này có lẽ đã tập hợp được khoảng 70-80% số lượng tác phẩm của ông để lại. Hiện các tư liệu này đang dần dần được đưa trên trang web, bảo tàng số của nhạc sĩ, để bảo quản và vẫn tiếp tục được bổ sung đều đặn. 

Tiến sĩ Lê Y Linh tại đám tang của cố nhạc sĩ Hoàng Vân.

Đọc về cuộc đời nhạc sĩ, hiểu thêm về giai đoạn hào hùng của dân tộc

- Vừa là một người con, vừa là đồng nghiệp thế hệ sau của nhạc sĩ Hoàng Vân, chị học được gì khi hoàn thành xong cuốn sách này?

Trong những lời cha dặn, tôi nhớ và áp dụng những câu sau đây mỗi ngày: "Ngày mai đang bắt đầu từ ngày hôm nay", "Việc hôm nay chớ để ngày mai". "Khi có hai con đường, nên luôn luôn chọn con đường khó hơn". "Tái ông mất ngựa". "Vouloir c’est pouvoir" (Nếu quyết tâm thì sẽ làm được). "Tout excès est mauvais" (Cái gì quá cũng không tốt). "Khiêm tốn là một trong những ưu điểm lớn nhất ". "Tầm sư học đạo". "Không thầy đố mày làm nên". 

Với nghề, tôi học được cách chiêm nghiệm, cách tổng quát, cách phân tích, cách nhìn nhận một vấn đề từ ông. Sự nhạy cảm, tính hiếu học, tính cẩn trọng là những kỹ năng mà tôi nghĩ đã học được phần nào ở ông.

- Chị hy vọng điều gì về những độc giả nhỏ tuổi của NXB Kim Đồng khi các em tìm hiểu về nhạc sĩ của những bài hát thiếu nhi ấn tượng?

Một tuổi thơ được giáo dục về tri thức nhưng cũng hiểu biết về Chân-Thiện-Mỹ và cảm nhận được vẻ đẹp đích thực của nghệ thuật, đó chính là thông điệp của nhạc sĩ Hoàng Vân trong cả cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình. Và NXB Kim Đồng chính là nơi thích hợp nhất để truyền tải thông điệp ấy cho các thế hệ trẻ. Tôi hy vọng rằng khi các em đọc cuốn sách này sẽ có thể hiểu thêm về âm nhạc Việt Nam, hiểu thêm về cuộc đời sáng tạo của một nhạc sĩ, về một giai đoạn hào hùng trong lịch sử dân tộc.

Tôi mong lúc đọc cuốn sách này các em cũng có thể cảm nhận được một phần vẻ đẹp của nghệ thuật âm nhạc, được sự hướng thượng trong nghệ thuật, nâng cao gu thẩm mỹ. Cũng hy vọng là tuyển tập âm nhạc cho tuổi trẻ của nhạc sĩ Hoàng Vân được NXB Kim Đồng in trong năm nay sẽ cho các em được dịp thưởng thức và trải nghiệm vẻ đẹp trong âm nhạc Hoàng Vân.

- Nghĩ tới cha mình, có điều gì khiến chị tiếc nuối?

Cũng có tiếc nuối, tiếc nuối là ông đã không được nhìn thấy danh sách và biết (vì lúc sinh thời ông không bao giờ tìm hiểu và cần biết) mình đã sáng tác hơn 700 tác phẩm, mặc dù điều này cũng không quan trọng lắm. Tiếc là ông đã không được nghe bản thu của những tác phẩm viết cuối đời. Tiếc là ông đã không còn thời gian hoàn thành được một dự án về một bản giao hưởng lớn về loài người, về thời lập quốc như ông có mong khi đã ngoài 80 tuổi. 

Hai cuốn sách về nhạc sĩ Hoàng Vân vừa được ấn hành.

- Sau hai cuốn sách "Hoàng Vân: Nhạc và đời" và "Nhạc sĩ Hoàng Vân - Cho muôn đời sau" chị có ý định sẽ tiếp tục viết những cuốn khác nữa về cha mình?

Càng tìm hiểu, nghiên cứu về các tác phẩm của ông và về một số nhạc sĩ cùng thời, tôi càng thấy được vai trò lớn lao của một giai đoạn quan trọng trong lịch sử âm nhạc Việt Nam. Và tôi hiểu rằng việc tổng hợp những tư liệu trong sự nghiệp sáng tác của nhạc sĩ Hoàng Vân là nhiệm vụ. Đây tất nhiên là một nhiệm vụ đối với cha tôi nhưng nó còn là đối với lịch sử âm nhạc Việt Nam. Bởi thu thập, phân loại và phổ cập những tài liệu của các nhạc sĩ trong giai đoạn lịch sử này là một việc làm cần thiết và cấp bách nếu như chúng ta  muốn những thế hệ sau có thể có một kho tư liệu nhạc phổ và thu âm đầy đủ nhất về giai đoạn này. Bởi tư liệu của các nhạc sĩ cùng thời với cha tôi được lưu trữ ở rất nhiều nguồn khác nhau và không phải dễ tập hợp.

Chỉ một thế hệ nữa thôi, nếu không làm gì, những tài liệu này sẽ thất thoát phân tán và lúc ấy sẽ là quá muộn để dựng lại một giai đoạn trong lịch sử âm nhạc Việt Nam một cách "nói (có thu âm) có sách, mách có chứng", chứ không phải là những dòng hồi ức, bình luận, phê bình, nghiên cứu mà người đọc không thể có dịp nghe những tác phẩm âm nhạc ấy nữa.

Tuy nhiên, một câu tục ngữ Pháp có nói: "Une hirondelle ne fait pas le printemps − Một con chim én không thể làm nên mùa xuân” . Thông điệp mà chúng tôi muốn gửi cho các nhạc sĩ và người thân là tiến hành sớm việc tập hợp, lưu trữ tư liệu sáng tác và tác phẩm của mình. 

'Bài ca xây dựng' (sáng tác: Hoàng Vân; Chỉ huy: Lê Phi Phi) do Mạnh Dũng hát tại Hòa nhạc Điều còn mãi

Tình Lê

Con gái viết sách về cuộc đời nhạc sĩ Hoàng Vân

Khi đọc cuốn sách này, người đọc có thể sẽ hiểu thêm về âm nhạc Việt Nam, hiểu thêm về cuộc đời sáng tạo của nhạc sĩ Hoàng Vân.