Diễn biến nghẹt thở trước quyết định ứng phó Iran của ông Trump

Dựa vào các cuộc phỏng vấn hàng chục quan chức chính quyền Trump, các nhà ngoại giao cũng như những nhà lập pháp hàng đầu trên Đồi Capitol và trợ lý của họ, hãng thông tấn CNN đã tái dựng những diễn biến nghẹt thở ở Washington từ lúc căng thẳng với Tehran leo thang, đẩy hai bên cận kề nguy cơ xung đột vũ trang đến lúc tổng thống Mỹ quyết định không dùng vũ lực tấn công trả đũa Iran.

Tổng thống Trump chủ trì cuộc họp khẩn đội ngũ cố vấn an ninh quốc gia về cuộc tấn công của Iran. Ảnh: Nhà Trắng

Gấp rút hành động

Brian Hook, đặc phái viên Mỹ về vấn đề Iran chỉ có vài phút để phát biểu chiều 7/1 theo giờ địa phương (rạng sáng 8/1 theo giờ Việt Nam) khi ông nhận được một bản lưu ý khẩn. Lúc đó, nhà ngoại giao này đang có mặt ở Los Angeles để trò chuyện về chính sách của Mỹ đối với Iran. Vào thời điểm bước lên bục diễn thuyết, ông đã trễ hơn một tiếng đồng hồ vì dành phần lớn thời gian trong ngày để điện đàm qua đường dây bảo mật với các quan chức Mỹ tại Washington, kể cả lãnh đạo của mình - Ngoại trưởng Mike Pompeo.

"Người dân Iraq, Lebanon và Iran muốn có lại đất nước. Và họ mệt mỏi với việc Iran không thể ngồi yên bên trong lãnh thổ của mình. Cảm ơn các quý vị", ông Hook chỉ đủ thời gian phát biểu ngắn gọn như vậy rồi phải rời đi. Bộ máy quốc phòng của Mỹ đang cấp tập hành động.

Vài phút trước đó, các vệ tinh tình báo Mỹ đã thu thập được các dấu hiệu nhiệt đặc trưng từ Iran, ám chỉ nước này vừa phóng các tên lửa đạn đạo tầm ngắn. Giới chức Mỹ nhiều khả năng cũng biết trước về cuộc tấn công đang tới nhờ mật báo của chính phủ Iraq, vốn đã được chính Tehran tiết lộ về chiến dịch cũng như các căn cứ quân sự cần tránh.

Tuy nhiên, sử dụng thông tin do các vệ tinh và máy bay do thám Mỹ trong khu vực thu thập, các chuyên gia phân tích tình báo Mỹ đã nhanh chóng nhận diện hai căn cứ ở Iraq trở thành mục tiêu "dội lửa" của Iran là  al-Asad và Erbil. Chỉ trong vòng vài phút, các binh sĩ Mỹ đồn trú tại những cơ sở đó nhận được cảnh báo. Họ đã ở tình trạng báo động cao trước đó và lập tức tìm nơi trú ẩn an toàn trong các boong-ke.

Lúc 19h30 theo giờ miền đông Bắc Mỹ ngày 7/1 (7h30 theo giờ Việt Nam), Mỹ ra thông báo chính thức xác nhận, Iran đã bắn hơn 12 tên lửa đạn đạo vào hai căn cứ của lính Mỹ và liên quân tại Iraq. Chỉ 5 ngày sau vụ không kích sát hại Thiếu tướng Qassem Soleimani, tư lệnh lực lượng đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) ở sân bay quốc tế Baghdad, Iraq, đây là thời khắc chính quyền ông Trump đã tiên lượng, sẵn sàng đón nhận một cuộc tấn công trả thù trực tiếp từ Tehran.

Tin tức về vụ tấn công tên lửa của Iran xuất hiện sau khi chính quyền Trump trải qua nhiều ngày mắc kẹt trong một mớ hỗn độn tự gây ra. Đầu tiên, Trump đe dọa tập kích các cơ sở văn hóa của Iran. Sau đó là một bức thư gây sốc, có nội dung thông báo rút quân Mỹ khỏi Iraq, mà Lầu năm góc biện minh là bản nháp bị gửi nhầm cho các lãnh đạo quân đội của quốc gia Trung Đông.

Tất cả làm dấy lên những câu hỏi về cách chính quyền Trump xử lý tình hình. Ngay cả một số đồng minh của tổng thống trong đảng Cộng hòa cũng bày tỏ quan ngại về việc liệu Nhà Trắng thực sự đã sẵn sàng đối phó với các tình huống họ tạo nên thông qua vụ trừ khử tướng hàng đầu Iran hay chưa.

Không tỏ ra chậm trễ, các trợ lý hàng đầu của ông Trump đã nhóm họp ở Phòng Tình huống tại Nhà Trắng. Tối đó, họ cùng theo dõi chặt các diễn biến, từ nguy cơ xung đột nghiêm trọng đến bối cảnh dường như mang tới cho Tổng thống Trump một cơ hội mới để giảm căng thẳng. Càng được củng cố bằng những thông điệp Iran gửi qua các kênh hậu thuẫn, các trợ lý của ông Trump nhận thấy tổn thất sẽ mang tính giới hạn.

Chạy đua thông tin

Chỉ trong vòng một giờ sau khi Iran nã tên lửa, các lãnh đạo trên Đồi Capitol đã được báo cáo vắn tắt tình hình. Tại Hạ viện, Chủ tịch Nancy Pelosi đang thảo luận về tình hình Iran với một nhóm nghị sĩ Dân chủ cấp cao thì nhận được một bản ghi chú về vụ tấn công của Tehran vào một căn cứ quân sự Mỹ tại Iraq. Trong số các nghị sĩ hiện diện tại cuộc họp đó có Hạ nghị sĩ Dan Kildee, người tiết lộ bà Pelosi đã phải dừng thảo luận để cảnh báo các đồng nghiệp về tình huống khẩn cấp. "Hãy cầu nguyện", bà Pelosi nói với những người còn lại.

Không lâu sau đó, nữ chủ tịch Hạ viện gọi điện cho Phó Tổng thống Mike Pence để nắm bắt thêm thông tin. Chủ tịch phe thiểu số Dân chủ tại Thượng viện Chuck Schumer cũng nhận được một cuộc gọi của ông Pence quanh đời điểm này và được thông báo vắn tắt về vụ tấn công. Trong khi đó, đích thân Tổng thống Trump đã thông tin về sự cố cho các lãnh đạo thuộc đảng Cộng hòa.

Tại Lầu Năm góc, Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper đã triệu họp Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân và các quan chức quốc phòng cấp cao ngay khi ông biết tin về sự cố. Chưa đầy một giờ sau khi rộ tin về "mưa tên lửa" Iran, văn phòng của ông Esper đã liên lạc với Thủ tướng Iraq Adil Abdul al-Mahdi, người chỉ vài ngày trước đó đã chỉ trích cuộc không kích sát hại tướng Iran là "vi phạm trắng trợn các điều kiện cho sự hiện diện của các lực lượng Mỹ ở Iraq".

Ban đầu, các trợ lý của ông Esper không thể kết nối liên lạc. Lúc đó là khoảng 3 sáng ở Baghdad và số điện thoại của văn phòng Thủ tướng Mahdi mà Lầu Năm góc có trong tay không hoạt động. Họ đã liên lạc đại sứ Iraq ở Washington và quan chức này đã giúp kết nối hai bên.

Sau một vài cuộc điện đàm với các quan chức cấp cao của Quốc hội Mỹ, Bộ trưởng Quốc phòng Esper và Tướng Lục quân Mark Milley, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ đã tới Nhà Trắng.

Họp khẩn tại Phòng Tình huống

Gần 19h30 tối 7/1 (giờ Mỹ), ông Esper, Tướng Milley và Ngoại trưởng Pompeo lần lượt có mặt tại Nhà Trắng. Ông Pompeo đến đầu tiên. Trong lúc chờ các quan chức khác, ngoại trưởng bật đèn ở ghế sau xe riêng và đọc thông tin trên hai điện thoại di động cá nhân. Khi xe chở hai quan chức còn lại tới, cả ba mới cùng nhau bước vào khu Cánh Tây.

Ngay sau đó, một nhóm quan chức cấp cao trong chính quyền tụ họp ở Phòng Tình huống. Ngoài Phó Tổng thống Pence, ông Pompeo, ông Esper và ông Milley còn có Cố vấn an ninh quốc gia Robert O'Brien, quyền Giám đốc cơ quan tình báo quốc gia Joseph Maguire và quyền Chánh văn phòng Nhà Trắng Mick Mulvaney. Luật sư Nhà Trắng Pat Cippolone và Thư ký báo chí Stephanie Grisham cũng ở đó trong khi Giám đốc Cục tình báo trung ương (CIA) dự họp qua video trực tuyến.

Mục tiêu đầu tiên là xác định liệu có bất kỳ công dân Mỹ nào thiệt mạng trong vụ tấn công của Iran hay không. Theo lời một thượng nghị sĩ, ông Trump dường như sẵn sàng tập kích các cơ sở của Iran nếu có bất kỳ thương vong nào với người Mỹ. Song, các bằng chứng ban đầu cho thấy phía Mỹ không có tổn thất về người. Các nguồn tin nói, điều này đã tạo cảm giác kiềm chế trong phòng. Mặc dù đã cân nhắc việc phản kích Iran vào đêm đó nhưng ông Trump và đội ngũ cố vấn quyết định trì hoãn hành động cho tới khi có thêm thông tin về các ý định của Tehran cũng như tình hình tại thực địa.

Một trong những phản ứng đầu tiên trong phòng là sự ngạc nhiên khi Iran chỉ bắn vài tên lửa trong khi có tới hàng ngàn quả tên lửa trong kho của họ. Cùng với nhận định về việc Iran sẽ luôn đáp trả, điều này đã tạo ra sự bình tĩnh. Dù căng thẳng leo thang nhưng các quan chức trong chính quyền Trump cảm thấy Tehran thiên về gửi thông điệp hơn là muốn giết người Mỹ.

Một nguồn tin chỉ ra mức độ chính xác của các tên lửa đạn đạo Iran, chẳng hạn như trong vụ tập kích cơ sở lọc dầu của Ảrập Xêút hồi năm ngoái, ám chỉ cuộc tấn công của Tehran vào các căn cứ quân sự Mỹ ở Iraq có thể gây thương vong nghiêm trọng nếu họ muốn.

Chỉ trong vòng vài giờ, Tổng thống Trump nêu rõ ông muốn có bài phát biểu trước công chúng và bắt đầu chỉ đạo soạn thảo nội dung sơ lược của bài phát biểu đó. Trong khi lãnh đạo Nhà Trắng và các cố vấn tiếp tục bàn thảo ở Phòng Tình huống, các trợ lý bắt đầu lên kế hoạch khẩn cho bài diễn văn quốc gia của ông, kể cả việc sửa soạn bối cảnh tại Phòng Bầu dục.

Vài ngày trước đó, các quan chức hàng đầu Nhà Trắng bày tỏ tiếc nuối khi tổng thống không phát biểu trước quốc gia ngay sau vụ trừ khử tư lệnh hàng đầu Iran và lo ngại ông đã bỏ qua cơ hội lên tiếng thể hiện quan điểm, thu hút sự ủng hộ của cử tri. Ngay sau sự cố, Jared Kushner, trợ lý Nhà Trắng và cũng là con rể của Tổng thống Trump nằm trong số những người thúc ông Trump phát biểu nhưng không thành.

Trên Đồi Capitol, các lãnh đạo Cộng hòa, bao gồm cả lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện Mitch McConnell và Chủ tịch Ủy ban vũ trang Thượng viện James Inhofe đã được cập nhật tình hình từ Nhà Trắng. Theo nhiều nguồn tin, thông điệp chung họ gửi tới Nhà Trắng là kiềm chế và rằng đây là thời điểm để giảm căng thẳng.

Cuối cùng, các quan chức Nhà Trắng thông báo, tổng thống sẽ không có bài phát biểu tối 7/1. Thông tin khiến giới chức trên Đồi Capitol thở phào nhẹ nhõm.

Lúc khoảng 21h cùng ngày, ông Trump bắt đầu gọi điện cho nhiều nghị sĩ Cộng hòa, kể cả ông Inhofe, người sau này tiết lộ với phóng viên rằng tổng thống lúc ấy trong tâm trạng rất tích cực. Ông Trump cũng quả quyết sẵn sàng đàm phán với Iran. Ông Inhofe tán đồng và bày tỏ với lãnh đạo chính phủ rằng, đây là cơ hội không những để giảm căng thẳng mà còn bắt đầu các cuộc thương lượng.

Đến 21h45, ông Trump viết trên Twitter: "Tất cả đều ổn! Iran đã phóng các tên lửa nhắm vào hai căn cứ quân sự ở Iraq. Việc đánh giá thương vong và tổn thất hiện đang diễn ra. Cho đến hiện thời vẫn rất tốt! Chúng tôi có quân đội được trang bị tốt và hùng mạnh nhất thế giới! Tôi sẽ có bài phát biểu vào sáng mai".

Liên lạc qua các kênh ngầm

Bắt đầu từ đêm muộn 7/1 sang sáng 8/1, Iran đã khởi xướng liên lạc với chính quyền Trump thông qua ít nhất 3 kênh ngầm, bao gồm cả Thụy Sỹ và một số nước khác. Thông điệp của Iran đã rõ: Đây sẽ không phải là phản ứng duy nhất của họ. Tehran hiện sẽ chờ xem Mỹ sẽ hành động thế nào.

Trong động thái hồi đáp, Washington truyền đạt rằng họ biết rõ việc Iran đang kiểm soát các lực lượng ủy nhiệm trong khu vực, kể cả nhóm vũ trang nổi dậy Hezbollah tại Lebanon. Theo một quan chức cấp cao Mỹ, Tehran cố gắng phủ nhận điều này nhưng Washington không bị thuyết phục.

Lúc khoảng 1h sáng ngày 8/1, kết quả đánh giá hiện trường tấn công được gửi về Nhà Trắng, xác nhận không có người Mỹ thương vong. Làm việc suốt đêm không ngủ trong các căn phòng bảo mật tại Nhà Trắng, đội ngũ an ninh quốc gia Mỹ đã cân nhắc mọi giải pháp ứng phó, kể cả các kế hoạch trừng phạt Iran.

Đến sáng sớm 8/1, họ gặp lại tổng thống để báo cáo các tin tức cập nhật. Đó là lúc ông Trump ra quyết định cuối cùng rằng, phản ứng của Mỹ sẽ là cấm vận, báo hiệu nguy cơ leo thang thành xung đột vũ trang đã không còn.

"Họ (Iran) đã lùi bước và hiện chúng tôi cũng lùi bước một chút", một quan chức cấp cao trong chính quyền Trump nói.

Tổng thống Mỹ sau đó bắt đầu tự biên tập dự thảo bài phát biểu trước công chúng với sự cố vấn của các quan chức an ninh quốc gia. Dù Nhà Trắng đã chuẩn bị cho ông Trump phát biểu vào lúc 11h, nhưng các cố vấn của ông vẫn tiếp tục cân nhắc bản thảo diễn văn, khiến mọi việc bị trì hoãn gần nửa giờ so với kế hoạch ban đầu.

Khi các nhân viên cấp thấp và các phóng viên quần tụ ở sảnh vào Nhà Trắng, các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu của tổng thống, với nhiều người mặc quân phục xếp hàng hai bên bục diễn thuyết. Cánh cửa gỗ rốt cuộc bật mở phía sau họ và Tổng thống Trump xuất hiện, hài lòng tuyên bố: "Iran có vẻ đang lùi bước, điều tốt đẹp cho tất cả các bên liên quan và thế giới".

Tuấn Anh