Vụ cháy chung cư mini ở phường Khương Đình, quận Thanh Xuân, Hà Nội đêm 12 rạng sáng 13/9/2023 khiến 56 người chết, 37 người bị thương làm dư luận cả nước bàng hoàng.

Nhiều người tự hỏi, tại sao ở khu dân cư đông đúc, chật chội, nằm sâu trong những con hẻm nhỏ quanh co chỉ đủ cho hai xe máy tránh nhau lại có thể mọc lên hàng chục tòa chung cư mini không những "băm nát" quy hoạch đô thị mà còn tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ vô cùng cao?

Đó là câu hỏi mà các cấp chính quyền và ngành chức năng cần tìm câu trả lời nghiêm túc, thấu đáo để trong nay mai không còn xảy ra thảm họa cháy nổ cướp đi sinh mạng của hàng chục người dân.

Những bất cập trong việc đảm bảo quy chuẩn xây dựng và phòng chống cháy nổ

Theo tiêu chuẩn xây dựng Quốc gia TCVN 9411/2012 về tiêu chuẩn thiết kế nhà liền kề, chiều cao xây dựng trong mọi trường hợp nhà ở liền kề không được cao hơn 6 tầng. 

Tuy nhiên, theo phản ánh của báo chí, tại khu vực xảy ra vụ cháy, nhiều tòa chung cư mini xây vượt số tầng cho phép. Chung cư mini có 10 tầng (1 hầm, 1 tum) với diện tích đất chỉ 200m2, tổng diện tích sàn là 2.000m2, có tới 45 hộ dân với khoảng 150 người sinh sống.

Những chung cư mini ngoài việc xây dựng sai phép ra còn không đảm bảo tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy cơ bản. Ý kiến dưới đây rất đáng suy ngẫm: “Các hình thức xây dựng như thế này (chung cư mini) thường hệ thống điện làm rất cẩu thả, không đúng tiêu chuẩn. Vật tư dây - cáp điện, thiết bị điện là loại kém chất lượng, không đúng chủng loại, đấu nối sai... dùng thiết bị đóng cắt có dòng cắt cao không phù hợp với dây cáp điện để tránh việc quá tải gây cắt điện thường xuyên....”.

Luật sư Nguyễn Văn Đỉnh, chuyên gia pháp lý trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh bất động sản còn chỉ ra bất cập khác trên VietNamNet: “vì đây không phải là dự án đầu tư nên không được cơ quan chức năng thẩm duyệt, nghiệm thu, kiểm tra thường xuyên về an toàn, phòng cháy chữa cháy”. Do quỹ đất hạn chế nên hầu hết các chung cư mini đều không có lối thoát hiểm.

Ngoài việc chưa đảm bảo tiêu chuẩn an toàn phóng cháy chữa cháy, các chung cư mini được đặt ở những vị trí hoàn toàn bất lợi cho hoạt động chữa cháy khi xảy ra cháy nổ. Chúng hầu hết đều nằm trong các khu dân cư đông đúc, len lỏi trong các ngõ ngách chật hẹp mà không một loại phương tiện chữa cháy nào có thể tiếp cận được nơi xảy ra cháy nổ.

Toà chung cư mini bị cháy ở Khương Hạ (quận Thanh Xuân) khiến 56 người thiệt mạng.

Luật chưa minh bạch

Theo phản ánh của báo chí, các chung cư mini tại khu vực diễn ra vụ cháy đều xây vượt số tầng cho phép và núp bóng dưới danh nghĩa xây dựng nhà ở gia đình riêng lẻ, sau đó tự chuyển đổi mục đích sử dụng, cho thuê hoặc bán căn hộ.

Mặc dù phát triền rầm rộ trong những năm qua ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh nhưng loại hình chung cư mini dường như chưa được luật pháp công nhận. 

Theo luật sư Nguyễn Phú Thắng, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, trong Luật Nhà ở và các thông tư hướng dẫn của Bộ Xây dựng không định nghĩa thế nào là chung cư mini. Tất cả các vấn đề liên quan xây dựng, khai thác, vận hành, mua bán, tặng cho của chung cư mini đang nằm ngoài pháp luật.

Còn trong dự thảo Luật Nhà ở (sửa đổi), loại hình chung cư minni vẫn chưa được gọi tên. Tuy nhiên, nội dung Điều 74 của dự thảo thừa nhận sự tồn tại của nó. Khoản 1, Điều 74 ghi: “Hộ gia đình, cá nhân có quyền sử dụng đất ở theo quy định tại Điều 71 của Luật này nếu có nhu cầu xây dựng nhà ở có từ hai tầng trở lên mà tại mỗi tầng được thiết kế, xây dựng từ hai căn hộ trở lên thì phải đáp ứng các yêu cầu sau đây: …”

Đặc biệt, khoản 2 nói rõ việc cấp sổ hồng riêng đối với từng căn hộ: “Hộ gia đình, cá nhân xây dựng nhà ở đáp ứng các yêu cầu quy định tại khoản 1 Điều này nếu có nhu cầu thì được cấp Giấy chứng nhận đối với từng căn hộ”.

Luật quy định chung chung sẽ dẫn đến lách luật khiến cho “làn sóng” xây chung cư mini bùng phát, dẫn đến nguy cơ mất an toàn và quá tải hệ thống hạ tầng đô thị, gây khó khăn cho việc kiểm tra, giám sát của chính quyền và các ngành chức năng.

Giải pháp nào để kiểm soát chung cư mini?

Vài ba năm trước, báo chí đã từng phản ánh về việc “hô biến” nhà riêng thành chung cư mini, xây vượt tầng, vi phạm quy định phòng cháy chữa cháy, mua bán tràn lan nhưng sự lên tiếng đó của công luận chỉ như đá ném ao bèo. Mỗi khi hỏa hoạn bùng phát, tai nạn kinh hoàng xảy ra thì các cấp chính quyền lại làm cái việc lẽ ra phải làm thường xuyên và nghiêm minh: tổng kiểm tra rà soát chung cư mini và nhà trọ trên địa bàn.

Nhưng tổng kiểm tra rà soát cần đi kèm với những biện pháp mạnh mẽ, kiên quyết trong việc quản lý loại hình nhà ở đang “đắt khách” này.

Ngay sau vụ cháy kinh hoàng, cơ quan Cảnh sát điều tra Công an Hà Nội đã khởi tố và bắt tạm giam chủ chung cư mini 37 ngách 29/70 phố Khương Hạ về tội Vi phạm quy định về PCCC theo Điều 313 Bộ Luật Hình sự. Nhưng một mình ông chủ chung cư này không làm nên tội. 

Phải chỉ ra tên tuổi ai, tổ chức nào trong bộ máy công quyền đã bao che dung túng, tiếp tay cho chung cư mini sai phép; không đảm bảo điều kiện phòng chống cháy nổ nhưng vẫn ngang nhiên tồn tại, dẫn đến thảm họa kinh hoàng hôm nay. 

Mới đây, trong thư thăm hỏi, chia sẻ những mất mát, đau thương tới các gia đình người bị nạn trong vụ cháy kinh hoàng nói trên, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: TP Hà Nội cần nghiêm túc kiểm điểm, rút kinh nghiệm thật sâu sắc về sự cố này; yêu cầu các cơ quan chức năng điều tra làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan và xử lý nghiêm các vi phạm theo đúng quy định của pháp luật.

Đó là biện pháp mạnh, cần làm ngay để lập lại trật tự trong quản lý nhà ở khu dân cư nói chung và chung cư mini nói riêng.

Do nhu cầu nhà ở xã hội ngày càng tăng cao cho nên sự tồn tại của loại hình chung cư mini trong giai đoạn trước mắt vẫn là cần thiết. Nhưng về lâu về dài, loại hình nhà ở này cần phải được loại bỏ nhằm hướng tới đô thị hiện đại, văn minh.

Các chung cư mini hiện đang sử dụng nếu không đảm bảo quy định phòng cháy chữa cháy (lối thoát hiểm, khu vực thoát hiểm, trang bị thang dây,…), không có đường giao thông thông thoáng để các loại xe chữa cháy tiếp cận khi xảy ra cháy nổ thì kiên quyết chuyển đổi công năng.

Siết chặt việc quản lý, cấp phép xây dựng mới chung cư mini, đặc biệt là phải có quy hoạch cụ thể khu vực được phép xây dựng. Không cấp phép xây chung cư mini ở khu đô thị có mật dân cư quá cao, ở nơi hệ thống đường sá không đáp ứng được yêu cầu chữa cháy khi xảy ra cháy nổ. 

Chung cư mini xây mới phải đảm bảo các điều kiện về an toàn phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ như: lối thoát nạn, trang bị thang dây, khu vực đặc biệt dành cho xe máy, xe đạp điện,…

Và điều quan trọng nhất là thúc đẩy nhanh chương trình ở xã hội mà hàng triệu người dân có thu nhập thấp đang mong chờ.

Nguyễn Duy Xuân