Đằng sau việc Tổng thống Obama gỡ bỏ ‘vấn đề nhạy cảm’

Bước tiến này cho thấy cả hai bên đã vượt qua nhiều rào cản trong mối quan hệ song phương.

LTS: Tiếp theo trong mạch bài chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Obama, Tuần Việt Nam/ Báo VietnamNet giới thiệu bài viết của TS. Trương Minh Huy Vũ, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS), Đại học KHXH&NV, thành phố Hồ Chí Minh.

Trong chuyến thăm Washington cuối năm 2014 của Phó thủ tướng Phạm Bình Minh, Chính phủ Hoa Kỳ đã đồng ý gỡ bỏ một phần lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam. Và ngày 23/5, lệnh cấm đã được công bố gỡ bỏ hoàn toàn trong họp báo giữa lãnh đạo cao cấp của Việt Nam và Mỹ nhân chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Obama.

Bước tiến này cho thấy cả hai bên đã vượt qua nhiều rào cản trong mối quan hệ song phương. Lâu nay Mỹ luôn cho rằng việc gỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam là một vấn đề nhạy cảm, bởi sự khác biệt trong hệ thống giá trị và chính trị giữa hai bên. Sự dè dặt trong việc gỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí được thể hiện một cách rõ ràng qua nhiều tiếng nói bày tỏ quan ngại rằng những vũ khí này sẽ được sử dụng với những mục đích khác.

Những ý kiến như vậy đang được ủng hộ và vận động bởi những nhóm khác nhau ở Mỹ, những người luôn nhấn mạnh rằng việc gỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam cần đi kèm với cải cách chính trị. Mặc dù vậy, các chính trị gia Mỹ đã phản ứng một cách dè dặt trước những đề xuất này. Ở một chừng mực nào đó, đã tồn tại sự nhất trí ngầm giữa hai bên rằng việc gỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam là cần thiết, như một phản ứng chiến lược trước tình hình an ninh tại châu Á Thái Bình Dương đang thay đổi một cách chóng vánh.

Ý nghĩa biểu tượng của thỏa thuận này không cần bàn cãi. Một mối quan hệ đối tác toàn diện đầy đủ mang tầm vóc chiến lược nhất thiết phải cởi bỏ những rào cản trì hoãn lợi ích song trùng của cả hai. Như lời của lãnh đạo của Việt Nam tuyên bố: “[việc dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm bán vũ khí sát thương này] cho thấy quan hệ hai nước đã được bình thường hóa hoàn toàn”. Trong tư thế đó, Việt Nam có quyền lựa chọn Mỹ hay bất kỳ đối tác quân sự nào phù hợp với điều kiện và ưu tiên chính sách phát triển quốc phòng của mình.

Tổng thống Obama đã tuyên bố gỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho VN. Ảnh: AP

Về phía Mỹ, trong bối cảnh chi tiêu quốc phòng đang có nguy cơ bị cắt giảm do những khó khăn về tài chính và kinh tế, Hoa Kỳ đang khá “vất vả” để có thể giữ vững vị thế của một cường quốc quân sự hàng đầu tại khu vực. Tình trạng ngân sách suy yếu từ Washington cổ súy hai xu thế chính. Một là thương thuyết với Bắc Kinh với mục đích chia sẻ quyền lãnh đạo, thay vì để nước Mỹ đổ máu và tài nguyên trong những cuộc chiến không liên quan trực tiếp đến quyền lợi sát sườn. Hai là thương thuyết với các đồng minh chiến lược tại khu vực để cùng chia sẽ “ô dù an ninh”, từ đó đảm bảo được thế thượng phong trong đảm bảo “luật chơi” của vùng.

Những động thái của Mỹ thúc đẩy hợp tác an ninh với các nước Đông Nam Á là những bước tiếp nối của xu hướng thứ hai. Một chiến lược hợp tác như vậy cần dựa trên hai nguyên tắc: Thứ nhất, tính cần thiết của sự hợp tác toàn diện trong mọi quốc gia có liên quan để quản lý một mối đe dọa cụ thể. Các hoạt động xây dựng đang diễn ra ở Biển Đông là mối đe dọa đối với an ninh khu vực. Thứ hai, sự chú trọng ngày càng tăng về việc chia sẻ gánh nặng và chủ nghĩa đa phương trong tình hình hiện tại.

Hai nguyên tắc này được lặp đi lặp lại trong các văn bản quan trọng của giới hoạch định chính sách Mỹ. Chẳng hạn trọng tâm hợp tác và các cách tiếp cận đa phương đã được phản ánh trong một số văn bản chính sách từ năm 2007, cụ thể là Các lực lượng trên biển của Hoa Kỳ (American Sea Services), bao gồm Hải quân, Thủy quân lục chiến, và Cảnh sát biển.

Xét trên phương diện hợp tác quốc phòng, Mỹ sẽ tăng cường hỗ trợ các nước trong khu vực thông qua một hình thức khác, đó là hỗ trợ tuần tra và hợp tác an ninh hàng hải, trao đổi thông tin, chia sẽ tình báo, hình ảnh và các phương tiện lưỡng dụng khác. Trong đó Sáng kiến An ninh biển Đông Nam Á (MSI) là một thử nghiệm quan trọng. Điều khiến MSI nổi bật hơn so với các chương trình khác, và cũng khiến MSI phù hợp trong bối cảnh phát triển sắp tới là trọng tâm của nó.  

MSI nhấn mạnh vào các yếu tố “mềm” như cải thiện năng lực giám sát, chia sẻ thông tin hay huấn luyện. MSI cũng đưa ra nhiều cơ chế hợp tác khác nhau như mở rộng các hoạt động diễn thập thực tế trên biển hay tăng cường tiếp xúc đối thoại giữa các quan chức cấp cao. Điểm khác biệt lớn nhất giúp phân biệt MSI với các chương trình khác chính là việc tập trung cệ thống đa phương chung giám sát hoạt động tại Biển Đông (regional maritime domain awareness) và hướng tới thiết lập một bức tranh hoạt động chung trên biển. 

Đó là nền tảng cần thiết để phát triển một “sức mạnh hợp tác” giữa hai quốc gia trong thời gian sắp tới.  

TS. Trương Minh Huy Vũ

XEM THÊM: