Trong cộng đồng các dân tộc ở Việt nam, người Ê đê là cư dân có mặt lâu đời ở miền Trung và Tây nguyên với nhiều nét văn hoá truyền thống đặc trưng. Dấu vết về nguồn gốc của dân tộc Ê đê được phản ánh nhiều qua các bộ sử thi, những công trình kiến trúc, nghệ thuật tạo hình, văn hoá dân gian.

Buôn là đơn vị xã hội cơ sở của dân tộc Ê Đê. Mỗi buôn có một phạm vi địa vực khá rộng, có thể là vài kilômét vuông. Phạm vi đó được xác định bằng đường ranh giới tự nhiên, do dân làng quy ước với nhau, được dân làng đó cũng như người làng khác thừa nhận và tôn trọng.

Dân tộc Ê Đê theo chế độ mẫu hệ. Trong một buôn thường chỉ có những người cùng dòng tộc bên mẹ hoặc những người có quan hệ hôn nhân cùng cư trú. Họ cùng nhau khai phá đất đai làm ăn. Do vậy quan hệ cộng đồng buôn được duy trì khá bền vững. Trước đây, trong các buôn, những gia đình cùng dòng tộc thường cư trú bên nhau, có người đứng đầu, có lai lịch dòng họ và đôi khi còn có những tập quán sinh hoạt riêng của buôn.

Người Ê Đê tin rằng mọi vật xung quanh đều có linh hồn - thần linh. Người Ê Đê quan niệm đất và nước đều do các thần Aê Điê và Aê Đu Sáng tạo ra.

Ngoài ra, họ còn cúng một số vị thần liên quan đến mùa màng như thần gió Kăm Angin; khi chuẩn bị gieo hạt, đồng bào làm lễ kăm hwa; bắt đầu vào mùa trỉa lúa, các buôn lại làm lễ kăm buh; tháng làm lễ tưới gốc lúa – tuk phum mđiê; gặt xong là lễ ăn cơm mới - hma ngắt, sau đó lần lượt làm lễ ăn mừng vụ mùa, ăn tết mnăm thun. Mnăm thun là tết lớn, được tổ chức linh đình. Những người thu hoạch được nhiều lúa trong dịp tết này thường mổ trâu, bò, mời bà con dân làng đến dự. Ngoài, đồng bào Ê Đê còn cúng khi làm thuyền độc mộc, làm gốm, đan chài lưới.

Nhà ở của người Ê Đê được dựng theo hướng Bắc Nam, khác với mồ dụng theo hướng Đông - Tây, mái nhô ở hai đầu hồi. Phên dựng hai đầu hồi thẳng đúng, còn phên dựng dọc theo chiều dài của nhà thì ra hai bên. Nhìn từ xa, ngôi nhà có dáng một chiếc thuyền. Cửa trước, thường hướng đông dành cho nam giới và khách nam, cửa phía sau dành cho phụ nữ. Ở trước cửa có sàn cầu thang lên sàn đối với nhà dân thường là một khúc tròn đẽo còn đối với nhà giàu là một tấm ván to đẽo bậc. Trên đẽo uốn về phía trước trông có dáng đầu con thuyền với những chạm nổi như trăng khuyết, bầu vú.

Người Ê Đê còn dựng nhà cúng cơm (sang êsêi), nhà mồ (puk msat). Nhà cúng cơm dựng ở nghĩa địa, trên cột gỗ có chạm trổ đẹp, vách thượng thu, hạ thách. Nhà mồ dựng ngay trên mồ,  xung quanh mồ có các cột, trên đó có hình người đội nón duôn bai, hình bầu đựng nước, Cối giã gạo, voi, rùa, kỳ đà…

Tuy hình thành nhiều nhóm địa phương, ոhưng y pհục Ê Đê lại tương đối thống nhất. Phụ nữ Ê Đê mặc váy dài và áo chui đầu có thêu hoa văn ở vai, nách, cổ tay, gấu áo. Nam giới mặc áo cánh, xẻ trước ngực, chiều dài quá mông và đóng khố. Nam nữ dân tộc Ê Đê sử dụng bạc hay đồng để chế tác khuyên tai, vòng tay, chuỗi hạt cườm đeo cổ.

Thực hiện: Quốc Huy, Thanh Bình, Lục Tiến

 

Ảnh 360 - Dân tộc Ê - đê

(Thực hiện: Nhóm PV)