Lê Hoan (1856-1915) còn có tên là Lê Tôn - là đại thần cuối triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam. Ông bị nhiều người lên án là Việt gian vì đã cùng với quân Pháp đàn áp nghĩa quân chống Pháp trong cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Lê Hoan là sĩ phu yêu nước hay việt gian? Đó là câu hỏi đã tồn tại nhiều năm nay trong giới sử học và trong dư luận xã hội. Để trả lời cho câu hỏi đó nhiều nhà sử học đã có nhiều bài viết, nhiều công trình nghiên cứu viết về Lê Hoan nhưng để có một công trình nghiên cứu đầy đủ và toàn diện về cuộc đời của ông thì chưa có. Mới đây NXB Tổng hợp TP.HCM ra mắt cuốn sách Tổng đốc Lê Hoan (1856-1915) của tác giả Phan Trường Sơn.

 Bằng giọng văn nhẹ nhàng như kể chuyện, tác giả đã trình bày lại toàn bộ cuộc đời của Lê Hoan từ khi sinh ra trong một gia đình trí thức và quan lại, được giáo dục đạo lý thánh hiền từ nhỏ đến những tháng ngày gian khổ khi mồ côi mẹ từ sớm, những năm tháng chiến đấu anh dũng chống giặc Pháp khi Pháp mới chiếm thành Hà Nội lần thứ nhất và lần thứ hai cho đến quá trình làm quan cho triều đình nhà Nguyễn.

Dù có quyền cao chức trọng (chức quan cuối cùng của ông là Thái tử thiếu bảo Vũ Hiển điện đại học sĩ tước Phú hoàn tử, tổng đốc 4 tỉnh Ninh - Thái -Hải - Yên), tức là nằm trong tứ trụ triều đình nhưng Lê Hoan vẫn âm thầm tổ chức hoặc giúp đỡ các cuộc kháng chiến chống Pháp trên khắp cả nước, chấn hưng văn hoá dân tộc, xây dựng đền chùa và nhiều hoạt động cho dân cho nước và kết thúc bằng cái chết đầy oan khuất của Lê Hoan.

Cuốn sách cũng cung cấp cho chúng ta rất nhiều bằng chứng, từ các hồ sơ lưu trữ thuộc địa của Pháp, những tài liệu mật trong sở mật thám pháp, các báo chí xuất bản ở Pháp và Việt Nam trong thời kỳ đó cùng với các tài liệu của Viện Hán Nôm, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam hay các nghiên cứu của các nhà sử học trong và ngoài nước. Rất nhiều tư liệu được đưa ra nhưng tác giả không tự kết luận Lê Hoan là ai mà là để cho độc giả sau khi đọc sách, tự mình thấu hiểu, tự mình đánh giá Lê Hoan là một con người như thế nào, một sĩ phu yêu nước hay Việt gian? kẻ làm tay sai cho Pháp hay chí sĩ cách mạng chống Pháp?

Tác giả Phan trường Sơn tốt nghiệp Học viện Tài chính Hà Nội. Ông đã làm việc nhiều năm tại các cơ quan nhà nước và sau này trở thành một doanh nhân nhưng rất yêu lịch sử và văn hóa dân tộc. Đây cũng là tác phẩm đầu tay và tâm huyết của tác giả.

Tình Lê