Cuộc chiến Mỹ - Trung: Việt Nam đừng để mất ‘trận đồ’

 - Cuộc chiến thương mại được đánh giá là đã kích hoạt giữa Mỹ - Trung, hai thị trường thương mại lớn của hàng hóa Việt Nam. Điều gì sẽ chờ đợi chúng ta ở phía trước? Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan trao đổi với Tuần Việt Nam.

Ông nhìn nhận thế nào về tranh chấp thương mại, mà có người gọi là cuộc chiến thương mại, giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay?

“Cuộc chiến” thương mại, như nhiều người gọi, phản ánh sự đổi thay của thế giới ngày nay đã trở nên cạnh tranh rất gay gắt về cả kinh tế và chính trị. Nó là sự chuyển dịch sức mạnh của các quốc gia, của các khu vực, chứ không chỉ là vấn đề thương mại đơn thuần. Quan điểm của tôi là vậy.

Về chính trị, ngày 18/12/2017, Mỹ đã công bố chiến lược an ninh quốc gia, trong đó xác định rõ 4 đối tượng. Trong số đó có 2 đối tượng “xét lại” với hàm ý là xét lại trật tự thế giới là Trung Quốc và Nga; và 2 đối tượng cứng đầu là Triều Tiên và Iran. “Cuộc chiến” thương mại này cũng phản ảnh suy nghĩ như vậy của người Mỹ, của chính quyền Trump; cũng như phản ảnh việc người ta muốn chống lại những nỗ lực thay đổi trật tự thế giới do Mỹ xác lập.

Theo tôi, không nên chỉ xem “chiến tranh” thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà trận chiến ấy nhiều tuyến lắm. “Cuộc chiến” giữa Mỹ với Châu Âu – họ là đồng minh đấy nhưng vẫn cạnh tranh khốc liệt. Giữa Mỹ với Nga thì “trận chiến” biểu hiện bằng lệnh trừng phạt; giữa Mỹ và Canada – họ là láng giềng, đồng minh, cùng trong NAFTA. Tức là “cuộc chiến” này là nhiều chiều chứ không chỉ giữa Mỹ - Trung. 

Theo ông Vũ Khoan, không nên chỉ xem “chiến tranh” thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà trận chiến ấy nhiều tuyến lắm.

Ta thấy cuộc chiến thương mại rõ ràng là thiệt hại nhãn tiền cho 2 nước. 80.000 tấn đậu của Mỹ đã đổ xuống biển. Trung Quốc cũng rất thiệt hại, như có chuyên gia về Trung Quốc bình luận, Trung Quốc cấm những mặt hàng của Mỹ vào Trung Quốc, như là đậu tương, cũng giống như lấy đá ghè chân mình vì chịu thiệt hại nặng, giá đậu tương lên rất cao. Trong bối cảnh 2 bên kiềm chế lẫn nhau thì Nga nổi lên, Châu Âu nổi lên và nhiều nước khác cũng tranh thủ. Vậy thì tại sao Mỹ và Trung Quốc không dàn xếp với nhau để cùng phát triển mà lại khơi mào cuộc chiến?

Tôi không ngồi trong Trung Nam Hải mà tôi cũng không ngồi trong Nhà Trắng nên không thể thay mặt họ mà trả lời được. Ở đây chắc chắn là cả bộ máy đồ sộ của họ sẽ tính toán nhiều chiều, chứ không đơn giản như “người trần mắt thịt” chúng ta đâu. Người ta tính từng mặt hàng một, từng tuyến hàng một... chỗ này thiệt, chỗ kia được, nhưng tổng thể lại sẽ ngăn chặn được sự vươn lên của Trung Quốc cạnh tranh với vị thế của Mỹ.

Chắc chắn họ tính toán tổng thể, trong đó có cả yếu tố chính trị. Ví dụ, Mỹ là thủ lĩnh của phương Tây nhưng niềm tin vào Mỹ đã trở nên mai một, nay có “cuộc chiến” thì mối lợi đó lớn lắm chứ, đâu có thể tính bằng tiền. Thành ra chúng ta không nên nhìn sự việc quá đơn giản chỉ bằng đậu tương, thịt bò, thịt lợn... Nó chệch đi. Đằng sau đó là những cái được, cái mất vô hình nữa mà chắc là người ta cũng cân đong đo đếm.

Còn đương nhiên trong thế giới phụ thuộc lẫn nhau thì chẳng anh nào được lợi. Có nhưng điều rất khó hiểu, nhưng nó cũng giúp phác họa ra mang máng cái hình thù để thấy người ta “muốn gì”, cái không cân đong đo đếm được đó có khi lại quan trọng hơn.

Hai cuộc khủng hoảng trong hai thập kỷ trước đây song hành với khủng hoảng tiền tệ. Ví dụ đồng Baht Thái bị phá giá tới 1/4. Liệu chiến tranh tiền tệ có song hành cùng chiến tranh thương mại lần này hay không?

Trên thế giới và trong nước cũng có 2 luồng ý kiến. Có người nói rằng khủng hoảng theo chu kỳ 10 năm đang xuất hiện, hàm ý muốn nói đến khủng hoảng tài chính, tiền tệ, chứ không phải khủng hoảng hàng hóa đâu. Cá nhân tôi nghĩ mối đe dọa chưa đến như vậy. Mọi người, kể cả những người tham chiến, đều hiểu là úm ba la cả ba ta cùng chết. Tất cả đều phải trả giá trước hết vì nền kinh tế của họ phụ thuộc rất nhiều vào tài chính tiền tệ, và quy mô kinh tế to lớn hơn rất nhiều so với các nước đang phát triển. FED nâng lãi suất cũng rất thận trọng, dò đá qua sông. Tôi nói cũng hơi liều mạng, nhưng tôi nghĩ trong bối cảnh hiện nay không có chuyện họ cố tình kích khủng hoảng tài chính, tiền tệ.

Các nền kinh tế phụ thuộc lẫn nhau rất nhiều giữa tiền – hàng, quốc gia nọ phụ thuộc quốc gia kia... một động thái tính sai có thể kích động khủng hoảng. Cái đó thì chịu, không thể biết trước được.

Những hành vi ứng xử trên thế giới hiện nay rất khác thường, đừng lấy thước đo bình thường để nhìn nhận cái khác thường vì đánh giá đơn giản thế có thể sai. Cái khó hiện nay đối phó với cuộc chiến thương mại chính là cái khó lường. Có thời nào các nhà lãnh đạo đưa chính sách trên twitter đâu, chả có sách vở nào, rất khác thường.

Cả Mỹ và Trung Quốc đều là những thị trường lớn của Việt Nam. Chúng ta sẽ bị tác động như thế nào, theo ông?

Tất nhiên rồi. Dưới tác động của toàn cầu hóa thì mọi nền kinh tế tác động qua lại lẫn nhau rất chặt chẽ. Sau chiến tranh thế giới thứ 2, thế giới phân mảnh rất rõ ràng thì tác động chỉ là đơn tuyến thôi. Bây giờ nó nhằng nhịt với nhau thành một cái mạng thì tác động qua lại rất nhằng nhịt.

Tác động với Việt Nam thế nào là một đề tài rất rộng lớn mà các cơ quan có trách nhiệm phải nghiên cứu rất sâu. Tôi cho rằng nên nhìn mấy tuyến như thế này.

Tôi nói về tác động tiêu cực trước.

Thứ nhất, nước ta có nền kinh tế mở vào loại nhất thế giới với tổng kim ngạch XNK bằng 170 – 180% GDP, ngang ngửa với Singapore. Đầu tư FDI chiếm 20% GDP, mức rất cao. Thế thì sóng gió ngoài kia đương nhiên tác động ngay đến ta rồi, không trốn tránh vào đâu được. Cái này khác hẳn nhiều nước khác.

Thứ hai, chúng ta sống trong một thế giới cạnh tranh về chính trị, an ninh mang tính chiến lược giữa các nước rất gay gắt. Cục diện quan hệ quốc tế đang trở nên phức tạp, rắc rối hơn rất nhiều. Người ta có câu, voi quần nhau thì cỏ cũng nát mà voi làm tình với nhau thì cỏ cũng nát. Chúng ta không phải cỏ, nhưng cũng không phải đại thụ về kinh tế, chính trị, quân sự… thì đương nhiên bị ảnh hưởng. 

Ông Vũ Khoan. Ảnh Tuoitre

Thứ ba, tác động tiêu cực mà tôi cực kỳ quan tâm là xáo động về tiền tệ. Chúng ta biết khủng hoảng tài chính 1997 và 2008 khâu đầu tiên bung ra là tài chính, tiền tệ và khâu đó là cực kỳ nhạy cảm. Lần này cuộc cạnh tranh chưa đụng đến tài chính tiền tệ một cách rõ nét lắm nhưng đã bắt đầu. Nó biểu hiện ở thị trường chứng khoán, tỷ giá, điều chỉnh lãi suất... Trung Quốc đang đẩy tỷ giá đồng tiền xuống... Những xáo động đó tác động tới kinh tế vĩ mô của ta, tất nhiên còn nho nhỏ. Ví dụ, thị trường chứng khoán phập phù lên xuống; tỷ giá có dấu hiệu đáng quan tâm mà NHNN phải can thiệp, tất nhiên với biên độ rất nhỏ. Những biến động đó phải phân tích sâu, nhiều chiều. Nếu điều hành không khéo thì giữ ổn định vĩ mô sẽ khó.

Thứ tư là vốn FDI. Nó chiếm đến 20% GDP rồi thì nó sẽ tăng hay xuống, rồi ai tăng, ai giảm. Đó là câu chuyện cần phân định. Hiện nay FDI vào chúng ta nhiều, chiếm hơn 50% giá trị sản lượng công nghiệp và và hơn 70% giá trị xuất khẩu. Thế thì xáo động này có ảnh hưởng như thế nào, xuất nhập khẩu, đầu tư? Phải phân tích rất kỹ trên từng mặt hàng, từng đối tượng. Họ “đánh nhau” thì có thể luồng đầu tư không vào Trung Quốc nữa, mà lan tỏa sang các nước khác và có thể đến ta chăng?

Khi tôi đi ký Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ (BTA) năm 2000 tôi từng có sai lầm khi nghĩ đầu tư của Mỹ sau BTA, và WTO sẽ đổ vào Việt Nam. Nhưng thực tế là luồng vốn từ Mỹ không nhiều, mà chỉ là thương mại bùng lên rất lớn. Với xu thế này, trông chờ vào đầu tư của Mỹ vào Việt Nam tăng lên mạnh mẽ chưa chắc đã diễn ra, nhất là khi chính quyền Trump đang kéo đầu tư trở lại Mỹ.

Đó là những mặt không thuận, rất nhiều đấy và không nên coi thường.

Còn những tác động tích cực thì sao, thưa ông?

Trong cái rủi cũng có cái may – dù chẳng may gì lắm, nhưng khôn khéo thì cũng có thể nhặt ra được vài cái.

Thứ nhất, xáo động của nền kinh tế thế giới chẳng mang lại cơ hội gì đâu, đừng có chờ người ta đánh loạn thì mình được lợi đâu.

Nhưng trong đó cũng có thể có mặt hàng nào đó đem lại mối lợi nhất định. Chẳng hạn, thịt lợn Mỹ bị đánh thuế cao, trong khi Trung Quốc với dân số 1,4 tỷ có nhu cầu rất lớn. Trung Quốc vốn đã nhập khẩu thịt lợn của Việt Nam rất nhiều, nếu chất lượng của ta tốt thì có thể mở rộng thị trường. Hay những mặt hàng Trung Quốc lâu nay xuất khẩu sang Mỹ thì giờ bị đánh thuế cao, thì nước khác có thể thế chân vào. Nhưng nên nhớ, ông Trump kể tên những nước xuất siêu vào Mỹ không chỉ có Trung Quốc đâu.

Về chính trị cũng chẳng có cơ hội gì. Chúng ta đã kiên trì đa phương hóa, đa dạng hóa lâu nay rồi thì lúc này hơn lúc nào hết cần kiên trì cái đó. Bất kỳ hành động nào của những người có trách nhiệm và cả người dân đừng làm gì để phá trận đồ đó. Nếu mình làm đúng thì tốt.

Tôi muốn nói một câu rất giáo điều nhưng 100% là thật, là tất cả phụ thuộc vào mình cả. Có thấy được cơ hội không, có tận dụng được cơ hội không là trí tuệ của mình và năng lực của mình.

Tôi rất không đồng tình với câu báo chí các anh hay dùng là thị trường dễ tính. Trên thế giới này làm gì có ai bỏ tiền ra mà dễ tính. Tất cả đồng tiền bát gạo người ta cân đong đo đếm hết cả. Mình không nâng cao được chất lượng hàng hóa, không giảm được giá thành, mẫu mã không tốt thì đừng hòng vào thị trường nào hết.

Mà cái này không phải Chính phủ đâu, các doanh nghiệp cũng phải tính chứ đừng chờ Chính phủ. Mỗi doanh nghiệp có một mặt hàng, một thị trường, phải xem các diễn biến này tác động đến mặt hàng của mình thế nào. Tôi cũng rất muốn báo chí đánh động là các doanh nghiệp đừng chờ Chính phủ. Chính phủ không thể nào nhạy bén được như doanh nghiệp đâu.

Xem tiếp kỳ 2: Ông Vũ Khoan: ‘Việt Nam không thể chạy đua theo con đường đó’

Tư Giang 

Nga-Mỹ-Trung: Bên nào cũng muốn ở vào thế "đấu mà không vỡ"

Sau những bất ngờ của năm 2016, năm 2017 được dự báo sẽ có rất nhiều biến động khi các nước lớn như Nga, Mỹ, Trung Quốc

Chuyển động Mỹ-Trung: Chờ xem con Tạo xoay vần đến đâu!

Nếu Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump từ bỏ TPP, bản đồ tầm ảnh hưởng của Mỹ và Trung Quốc sẽ thay đổi như thế nào?

Bằng hữu Mỹ-Trung dưới thời Tổng thống Donald Trump

Nước Mỹ đang đứng trước bối cảnh rất khác so với thời gian trước. Ở trong nước là chuyện công ăn việc làm, phúc lợi xã hội và hệ quả tiêu cực của quá trình toàn cầu hoá diễn ra rất mạnh mẽ.

Mỹ-Trung: Gió đảo chiều chỉ sau ‘một đêm’?

Trong bối cảnh hai nước có các tính toán lợi ích như trên thì kết quả của cuộc Đối thoại Trung-Mỹ vừa qua là hoàn toàn hiểu được và không đến nỗi quá “bất ngờ