Con cháu dòng họ nào xưa kia thường mang tên các loài cá?

Trong những buổi đầu, con cháu họ Trần đều được đặt tên theo các loài cá như Trần Lý (cá chép), Trần Thừa (cá dưa), Trần Liễu (cá leo), Trần Cảnh (cá lành canh)… Lý do là bởi, họ Trần thường sinh sống làm ăn ở những vùng cửa sông ven biển bằng nghề chài lưới. Theo cuốn Việt Nam - Kho tàng dã sử của tác giả Vũ Ngọc Khánh, khoảng thế kỷ XII, dòng họ Trần lập nghiệp, sống bằng nghề đánh cá. Họ Trần này ngày càng thịnh vượng, dần dần có người được làm quan dưới triều Lý, rồi dựng nên sự nghiệp đế vương.

Bà Trần Thị Dung (không rõ năm sinh) vốn có tên là Ngừ (cá ngừ), khi làm hoàng hậu của vua Lý Huệ Tông mới đổi thành Dung. Bà là hoàng hậu cuối cùng của nhà Lý và là mẹ của Lý Chiêu Hoàng - vị nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử.

Khi lấy giang sơn về cho nhà Trần, hoàng thái hậu nhà Lý Trần Thị Dung bị phế ngôi. Vua Trần Thái Tông vì nghĩ bà từng là hoàng hậu của Lý Huệ Tông không nỡ gọi là công chúa nên phong làm Linh Từ quốc mẫu, một cách gọi khác của hoàng hậu.

Linh Từ quốc mẫu sau đó tái hôn với thái sư Trần Thủ Độ, người trong họ. Đại Việt sử ký viết: “Thế mới biết trời sinh Linh Từ là để mở nghiệp nhà Trần”. Sau này, bà được nhân dân lập đền thờ và gọi là “bà chúa Ngừ”.

Trần Thủ Độ được xem là người “một tay lập nên nhà Trần”. Giữ chức Điện tiền chỉ huy sứ dưới thời vua Lý Huệ Tông, Trần Thủ Độ từng bước giành ngôi báu cho dòng tộc. Chính ông ép vua Huệ Tông lên làm Thái thượng hoàng để nhường ngôi cho Lý Chiêu Hoàng. Ông cùng với Trần Thừa đem Trần Cảnh (con trai Trần Thừa) tác hợp với Chiêu Hoàng, sau đó ép Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh. Trần Cảnh lên ngôi lấy hiệu là Trần Thái Tông, khởi nghiệp nhà Trần vào khoảng cuối năm 1225.

Dương Nhật Lễ là vua duy nhất trong 175 năm tồn tại của nhà Trần, không mang họ Trần. Do chỉ đặt niên hiệu Đại Định nên ông thường được gọi là Đại Định Đế. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, ông là con của kép hát Dương Khương. Khi mẹ đang mang thai ông thì bị ép phải lấy Trần Nguyên Dục – anh vua Trần Dụ Tông. Về sau do Trần Dụ Tông không có con nên nhận Dương Nhật Lễ làm con nuôi và truyền ngôi cho. Ông trị vì được hơn 1 năm thì bị hoàng thân nhà Trần lật đổ.

Trần Dụ Tông (1336 - 1369) là hoàng đế thứ bảy của triều đại nhà Trần. Vua Trần Hiến Tông bị bệnh, mất khi 23 tuổi. Do chưa có con trai nên thượng hoàng Trần Minh Tông đã lập em trai của Trần Hiến Tông là Trần Hạo (tức Trần Dụ Tông) lên ngôi. 

Trần Dụ Tông làm vua từ năm 1341, khi mới 5 tuổi, lấy niên hiệu là Thiệu Phong. Thời gian đầu khi vua nối ngôi, mọi việc triều chính vẫn do thượng hoàng Trần Minh Tông lo liệu. Những năm cuối đời của thượng hoàng Trần Minh Tông, vua Trần Dụ Tông mới chấp chính.

Ông được mệnh danh vị vua ăn chơi nhất sử Việt, đam mê bài bạc, bỏ bê triều chính khiến cả vương triều suy yếu, rơi vào tay người ngoài.