"Chương trình tiên tiến như ngôi sao cô đơn"

Bộ trưởng Bộ GD-ĐT đã nhận định như vậy trong kết luận tại Hội nghị tổng kết đào tạo theo chương trình tiên tiến (CTTT) giai đoạn 2006-2016 diễn ra chiều 30/12.

"Nhiều người coi CTTT như bước đệm đi nước ngoài"

GS Nguyễn Hữu Tú, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Y Hà Nội đánh giá CTTT là rất thành công khi các sinh viên được đào tạo ra đạt trình độ ngang với quốc tế.

Ông Tú cho biết, CTTT đào tạo điều dưỡng khóa đầu tiên có 20 sinh viên đăng ký trong chương trình hợp tác với CHLB Đức. Sau khi học thêm 1 năm tiếng Đức các em đã đạt được bằng B2 (bằng sang Đức làm việc) và sau 6 tháng vừa học vừa làm tại Đức thì các em đã được cấp bằng điều dưỡng của CHLB Đức có thể làm việc ở châu Âu suốt đời.

TS Phan Quang Thế

Ông Tú dẫn chứng ngay bản thân ông được đào tạo tại Trường ĐH Y Hà Nội, rồi học nội trú, sau đó sang Pháp tiếp tục học nhưng nếu muốn có bằng bác sĩ tương đương ở Pháp thì cũng phải 10 năm sau mới thi được.

Ông Phan Quang Thế, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Kỹ thuật công nghiệp, ĐH Thái Nguyên cũng khẳng định, chương trình tiên tiến đã đem lại cho trường những thay đổi đáng kể. "Trước khi có CTTT, các chương trình đào tạo của trường tôi chả giống ai cả. Thế nhưng bây giờ không chỉ có CTTT mà tất cả các chương trình ĐH đều gần gần như chương trình quốc tế"

Theo ông Thế, CTTT cũng góp phần làm thay đổi chất lượng nghiên cứu khoa học và đặc biệt là trình độ ngoại ngữ của sinh viên và cả giảng viên. "Nếu không có chương trình tiên tiến thì chẳng ai học tiếng Anh làm gì cả. Hiện tại, 95% giảng viên của chúng tôi đạt TOEF 450 và 4.000 sinh viên đạt TOEFL từ 400 trở lên" - ông Thế cho biết.

Theo "đặt hàng" của Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ, bên cạnh những kết quả đạt được, nhiều ý kiến dành nhiều thời gian cho việc chỉ ra những hạn chế của 10 năm thực hiện CTTT nhằm hướng tới mục tiêu xa hơn là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước trong tương lai.

GS Nguyễn Quý Thanh

GS Nguyễn Quý Thanh, giám đốc Trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục, ĐHQH Hà Nội cho rằng, các chương trình tiên tiếp được nhập khẩu từ nước ngoài nhưng chính các đối tác cũng chưa công nhận tín chỉ như chương trình của họ. Bên cạnh đó, hiện tại chỉ mới có 6 trên tổng số 35 chương trình tiên tiến được kiểm định chất lượng theo tiêu chuẩn AUN.

Một vấn đề khác cũng được ông Thanh đưa ra đó là, dù là các chương trình tiên tiến trong giai đoạn hiện tại hay chương trình đào tạo nhân lực chất lượng cao trong tương lai thì mục tiêu là phải phát triển nguồn nhân lực phục vụ cho phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam.

"Cần tránh tình trạng xem chương trình tiên tiến như bước đệm để đi học nước ngoài. Điều này về mặt tổng thể quốc tế thì tốt nhưng nhìn từ góc độ phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam thì việc đầu tư một chương trình không ít tiền đến cuối cùng lại chỉ như là bước đệm để các em tìm kiếm học bổng ở nước ngoài cần phải cân nhắc kỹ" - ông Thanh phân tích.

Một trong những khó khăn của chương trình đào tạo tiên tiến được nhiều ý kiến nhắc đến chính là khả năng tiếng Anh khá hạn chế của sinh viên cũng như giảng viên.

TS. Hà Thanh Toàn, Hiệu trưởng Trường ĐH Cần Thơ cho biết, do trường thu hút chủ yếu sinh viên ở khu vực ĐBSCL nên khả năng tiếng Anh khá yếu. Để đảm bảo chất lượng chương trình, nhà trường đã bố trí nguyên một học kỳ đầu để sinh viên tham gia các chương trình tiên tiến học tiếng Anh, tới các kỳ sau mới để các em tiếp tục học chương trình bằng tiếng Anh.

GS Lương Công Nhớ, Hiệu trưởng Trường ĐH Hàng hải Việt Nam thì cho biết, để tạo môi trường học tập mang tính quốc tế, trường đã đặt lộ trình cho các giảng viên trong 3 năm phải đạt trình độ ngoại ngữ IELTS 6.0, nếu không đạt sẽ buộc thôi việc.

Tiếng Anh yếu, thiếu một môi trường quốc tế được coi như một nhân tố khá lớn ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo của các chương trình tiên tiến, vốn được nhập khẩu từ nước ngoài. Đồng thời, đây cũng được cho là nguyên nhân các chương trình tiên tiến trong 10 năm qua khó thu hút sinh viên nước ngoài.

"Chương trình tiên tiến ban đầu như ngôi sao"

Đánh giá về CTTT giai đoạn 10 năm qua, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khẳng định, lộ trình nâng cao chất lượng các chương trình đào tạo nói chung trong đó tập trung đầu tư cho những ngành then chốt của nền kinh tế nói riêng thông qua CTTT là đúng hướng. Trong đó, giai đoạn 10 năm qua đã tạo tiền đề cơ bản vững chắc để xây dựng điều kiện cần thiết cho nhiệm vụ đào tạo giai đoạn tiếp theo.

Khẳng định CTTT đã đạt được những mục tiêu cơ bản đặt ra, Bộ trưởng Nhạ cũng cho biết, có những mục tiêu khi đặt ra quá khó. Bên cạnh đó, CTTT ra đời trong giai đoạn đất nước có nhiều đổi mới, biến động nên chỉ nên ghi nhận mục tiêu chính của CTTT ở giai đoạn đầu này làm làm quen, củng cố và tổ chức đào tạo theo mô hình mới.

"Các sản phẩm cụ thể của 35 CTTT cũng rất đáng trân trọng. Trong đó sản phẩm trực tiếp là 3600 sinh viên đã tốt nghiệp, đạt trình độ cao, theo quan sát, đánh giá của tôi cũng như phản hồi của các doanh nghiệp đã sử dụng, chất lượng của các em khác hẳn với sinh viên các chương trình đào tạo đại trà" - ông Nhạ nhận định.

"Các cơ sở đào tạo tham gia CTTT cũng có sự thay đổi cả về nhận thức, năng lực đào tạo, chuyển giao công nghệ, hợp tác quốc tế, quan hệ doanh nghiệp và bài học quản lý".

"So lượng tiền bỏ ra với kết quả đạt được có thể khẳng định chúng ta đã làm tốt. Nếu đào tạo 3.600 cử nhân, kỹ sư này ở nước ngoài, chúng ta cần một lượng tiền gấp hàng chục lần như thế, mà các em còn không trở về cống hiến. Nhìn ở góc độ hiệu quả đầu tư, rõ ràng mô hình này tiết kiệm hơn các đề án 911, 322 rất nhiều" - Bộ trưởng nhận xét.

Ghi nhận những thành công của chương trình tiên tiến song, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ cũng cho rằng vẫn có nhiều bài học cần phải rút ra.

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ

"Nhìn lại giai đoạn đầu, hẳn nhiều người sẽ nghĩ rằng nếu làm lại từ đầu sẽ làm khác. Do đó, bài học đầu tiên chính là bài học về nhận thức và quản lý. Đây là các chương trình tiên tiến nhưng đâu đó vẫn còn nhúng vào chương trình không tiên tiến dẫn đến vệt sáng trở thành đom đóm" - ông Nhạ nhận định.

Theo ông Nhạ, các mục tiêu yêu cầu của chương trình với thực tế khi tốt nghiệp chênh nhau nhiều. Mong muốn thì cao nhưng quá trình thì du di. Mặc dù so với chương trình thường thì tốt nhưng so với yêu cầu thì chưa đạt.

Bên cạnh đó, khi sinh viên tốt nghiệp ra trường thì các trường đều coi như xong, không đầu tư tiếp tục quan tâm xem SV đó phát huy như thế nào với những gì được đào tạo trong chương trình.

Đối với giảng viên của chương trình sự gắn bó không cao. Nhiều trường hợp coi chương trình như dự án, hết môn thì hết tiền. Do đó chưa tạo được nền tảng vững chắc cho sự phát triển. Sự kết nối của các chương trình với doanh nghiệp để tìm kiếm việc làm cho sinh viên cũng rất hạn chế.

Đánh giá các báo cáo của các trường về chương trình tiên tiến, ông Nhạ cho rằng, hầu hết các báo cáo có tính chất thống kê, chưa có phân tích sâu sắc để từ đó đề xuất cách làm khác. Từ đó khiến chương trình tiên tiến như ngôi sao cô đơn và lịm dần cùng các chương trình khác.

"Thời gian đầu thì chương trình tiên tiến như ngôi sao. Bẵng đi thời gian hết tiền rồi thì chương trình tiên tiến không duy trì một cách đúng mức dẫn đến chương trình tiên tiến sẽ bị mờ tương đối so với những chương trình khác có điều kiện phát triển chất lượng. Nhiều nơi có tâm lý không có tiền thì gần như buông" - ông Nhạ thẳng thắn.

Đặt vấn đề cho giai đoạn tiếp theo, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khẳng định, chương trình tiên tiến đã tạo được nền móng tốt, nếu không tiếp tục một cách chủ động thì không thể khai thác được.

Ông Nhạ cũng cho biết, hướng tiếp cận sắp tới là hợp đồng giao nhiệm vụ, chứ không phân bổ vốn theo mục đích như trước. Các trường sẽ được phép cạnh tranh một cách công bằng, không phân biệt trường công hay trường tư. Đồng thời, sẽ hướng tới việc đầu tư đến từng sinh viên theo dạng học bổng chứ không đầu tư cho trường như trước.

"Tới đây, cạnh tranh giữa các trường phải rất quyết liệt. Và mỗi trường ĐH chỉ cần có một số CT xuất sắc, trọng điểm, bám sát thị trường, tập trung đầu tư vun cao để xây dựng và phát triển thương hiệu, không dàn hàng ngang" - ông Nhạ khẳng định.

• Lê Văn