Bộ sách nào được xem là ‘Bách khoa toàn thư’ đầu tiên của Việt Nam?

Lịch triều hiến chương loại chí là bộ sách được soạn vào thế kỷ XIX ở Việt Nam. Tựa đề bộ sách có thể hiểu là “Phép tắc các triều đại chép theo thể phân loại”.

Bộ sách gồm 49 quyển, chia làm 10 phần, mỗi phần nói về một nội dung riêng có thể kể đến như: lịch sử, địa lý, pháp luật, kinh tế, danh nhân… Do đó, Lịch triều hiến chương lại chí được xem như bộ “Bách khoa toàn thư” đầu tiên của người Việt.

Tác giả bộ Lịch triều hiến chương loại chí là Phan Huy Chú (1782-1840). Ông sinh ra và lớn lên tại Thăng Long. Phan Huy Chú là con của Phan Huy Ích, một vị quan nổi tiếng dưới thời Lê Mạt và Tây Sơn.

Xuất thân trong gia đình có truyền thống hiếu học, Phan Huy Chú rất thông minh và ham đọc sách. Tuy nhiên, sự nghiệp khoa bảng của ông không được suôn sẻ. Phan Huy Chú chỉ thi đỗ hai khoa Tú Tài (1807; 1819) dưới thời vua Gia Long.

Tác giả Phan Huy Chú mất đến 10 năm để hoàn thành bộ sách (1809-1819). Tương truyền, ông đã bỏ vào núi ở ẩn nhằm hoàn toàn tập trung cho công việc. Thậm chí, Phan Huy Chú còn giả ốm để bạn bè và người thân tránh xa, không đến làm phiền ông.

Năm 1821, Phan Huy Chú chính thức dâng bộ sách lên vua Minh Mạng. Lúc này, ông chỉ giữ chức quan nhỏ tại viện Hàn Lâm (Huế).

Nhận thấy tầm quan trọng của bộ sách, vua ban thưởng rất hậu, sau đó cho khắc gỗ, in thành nhiều bản để phổ biến.

G.P.Muraseva, một nhà nghiên cứu lịch sử Việt Nam nhận xét: “Lịch triều hiến chương loại chí xứng đáng là bộ bách khoa toàn thư về cuộc sống Việt Nam. Trên thực tế, không có công trình nào sánh được với bộ sách này về bề rộng các vấn đề lịch sử Việt Nam thời phong kiến”.

Vân đài loại ngữ là tác phẩm ra đời năm 1773 của nhà bác học Lê Quý Đôn. Bộ sách tập hợp nhiều kiến thức. Nội dung của bộ sách được chia làm 9 đầu mục chính, bao gồm: vũ trụ luận, vũ trụ học, địa lý, chế độ, văn nghệ, ngôn ngữ, sách vở, phép làm quan, vạn vận học.