Bài học hữu ích: “An ninh hạt nhân và Văn hóa an ninh”

 - Với một quốc gia mới bước chân lên con đường công nghệ điện hạt nhân (chuẩn bị xây dựng nhà máy điện hạt nhân), hay “mới tham gia hạt nhân” nói chung (ứng dụng khoa học kỹ thuật hạt nhân trong đời sống) chưa lâu, như Việt Nam, việc học hỏi và nâng cao trình độ về “An ninh hạt nhân và Văn hóa an ninh” là điều hệ trọng, không thể thiếu được.

Nhận thức được điều đó, cuộc hội thảo lần đầu tiên về chủ đề “An ninh hạt nhân và Văn hóa an ninh: Kinh nghiệm quốc tế cho các nhà khoa học và kỹ sư” đã được tiến hành trong hai ngày qua, 24-25/2/2016, tại Hà Nội do Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (VAEA hay VNLNTVN) phối hợp với Trung tâm Thương mại và An ninh Quốc tế (CITS), Trường Đại học Georgia, Hoa Kỳ tổ chức.

Quang cảnh cuộc Hội thảo đầu tiên về “An ninh hạt nhân và Văn hóa an ninh: Kinh nghiệm quốc tế cho các nhà khoa học và kỹ sư” tại Hà Nội. Ảnh: VNLNTVN.

Ngoài các vị đại diện đến từ cơ quan đồng tổ chức CITS, được mời đến cuộc hội thảo có các chuyên gia có kinh nghiệm đến từ các nước lâu năm phát triển nền khoa học và công nghệ hạt nhân, đó là các Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos của Hoa Kỳ và Cơ quan Phát triển năng lượng nguyên tử quốc tế của (JINED) của Nhật Bản.

Có mặt ở cuộc hội thảo, thành phần tham gia trong nước có các cán bộ quản lý và các cán bộ khoa học công nghệ của các đơn vị trực thuộc của Viện Năng lượng Nguyên tử VN (VAEA), Cục An toàn Bức xạ và Hạt nhân (VARANS) và Cục Năng lượng Nguyên tử (VAEC) thuộc Bộ KH&CN.

Nội dung được giới thiểu tại Hội thảo là các vấn đề tổng quan về an ninh hạt nhân, văn hóa an ninh hạt nhân, mối quan hệ giữa an toàn, an ninh và văn hóa… Sự gia tăng nhận thức đảm bảo an ninh hạt nhân và xây dựng văn hóa an ninh hạt nhân ở Việt Nam được đề cập qua các bài học kinh nghiệm ứng phó với các thách thức khác nhau về an ninh hạt nhân ở các nước lâu năm và có nhiều kinh nghiệm như Hoa Kỳ và Nhật Bản. Ngoài ra có bài giảng mang tính hướng dẫn từ các chuyên gia của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế IAEA.

Phát biểu tại Lễ Khai mạc, đại diện Ban Tổ chức Hội thảo, ông Trưởng Ban Hợp tác quốc tế thuộc Viện NLNTVN Trần Ngọc Toàn nhấn mạnh rằng, Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của việc đảm bảo an ninh trong chương trình phát triển và ứng dụng năng lượng nguyên tử, điều đó được thể hiện ở Quyết định số 450/QĐ-TTg ngày 25/3/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Triển khai các biện pháp bảo đảm an ninh trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử” nhằm bảo đảm an ninh cho các hoạt động trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, các chương trình hợp tác quốc tế về năng lượng nguyên tử, an ninh đối với vật liệu hạt nhân đối với các cơ sở bức xạ và cơ sở hạt nhân; bảo đảm an ninh tuyệt đối quá trình triển khai thực hiện dự án nhà máy điện hạt nhân trong tất cả các giai đoạn từ chuẩn bị xây dựng, vận hành đến kết thúc hoạt động của nhà máy.

Tại Hội thảo, các thành viên tham dự được ôn lại sự kiện “khủng khiếp” ngày 11/9/2011 khi Hoa Kỳ bị khủng bố tấn công vào Tòa tháp đôi nổi tiếng Trên thế giới ở Nữu Ước (Hoa Kỳ). Chính từ sự kiện đó, vấn đề an ninh hạt nhân, đặc biệt là việc bảo vệ các nhà máy điện hạt nhân mới thực sự được cộng đồng quốc tế quan tâm. Một khi khủng bố hạt nhân xảy ra, an ninh của tất cả các quốc gia và sự ổn định ở tất cả các khu vực đều bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, việc sử dụng vật liệu hạt nhân, vật liệu phóng xạ cho các mục đích xấu có thể gây ra hoang mang trong dân chúng, dẫn tới mất lòng tin vào các hoạt động ứng dụng năng lượng hạt nhân, trong đó có điện hạt nhân. Vì vậy, cần phải nâng cao vai trò của quần chúng trong các vấn đề an ninh hạt nhân và đặc biệt đối với những cơ sở làm việc liên quan đến hạt nhân. Mọi người cũng phải nhìn nhận vấn đề an ninh hạt nhân ở phạm vi rộng hơn, lâu dài hơn chứ không nên nhìn nhận ở phạm vi hẹp. Và phải nhận thức được rằng để phát triển bền vững thì văn hóa an ninh hạt nhân phải tích hợp được lịch sử, truyền thống và những tập quán tốt của mỗi quốc gia. Những điều này khác nhau rất lớn giữa các quốc gia. Đây là vấn đề đặc biệt quan trọng đối với các nước “mới tham gia hạt nhân” – các nước đang phát triển cơ sở hạ tầng cho năng lượng hạt nhân như Việt Nam.

Tại Hội thảo, trong hai ngày làm việc, các chuyên gia đã trình bày những thông tin cơ bản, toàn diện về đảm bảo an toàn, an ninh của cơ sở: Giới thiệu về an ninh hạt nhân, Văn hoá an ninh hạt nhân, Mối quan hệ giữa văn hoá an toàn và văn hoá an ninh, Các nguyên tắc về bảo vệ thực thể, những vấn đề liên quan đến nguồn phóng xạ và nguồn di động, Mô hình mẫu về văn hoá an ninh hạt nhân của IAEA… Các chuyên gia cho rằng: an ninh hạt nhân rất quan trọng, đó không phải là điểm đến, mà đó là cả một quá trình luôn luôn tiếp diễn, đánh giá và cải thiện để vấn đề đảm bảo an ninh hạt nhân ngày càng tốt hơn. Trong văn hóa an ninh, sự tồn tại của luật pháp, luật lệ, quy phạm và quy trình an ninh là cần thiết nhưng điều đó chưa đủ, con người cần phải tuân thủ theo những điều đó hàng ngày.

Về phía Việt Nam, ông Nguyễn Nhị Điền, Phó Viện trưởng Viện NLNTVN kiêm Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà lạt, nơi duy nhất ở Việt Nam cho đến bây giờ quản lý lò phản ứng hạt nhân, đã cung cấp những thông tin cơ bản về Chương trình phát triển điện hạt nhân ở Việt Nam và tầm quan trọng của an ninh hạt nhân; Những thử thách và Chiến lược trong bảo vệ nguồn phóng xạ tại Việt Nam…

Đặc biệt, trong bài trình bày của mình PGS. TS. Nguyễn Nhị Điền đề cập đến một vài số sự cố mất nguồn phóng xạ ở Việt Nam. Qua đó, cho thấy việc tuân thủ pháp luật còn lỏng lẻo, văn hóa an toàn, văn hóa an ninh chưa được quan tâm đúng mức.

Đại biểu nước ngoài phát biểu ở Hội thảo về “An ninh hạt nhân và Văn hóa an ninh: Kinh nghiệm quốc tế cho các nhà khoa học và kỹ sư”. Ảnh: VNLNTVN.

Rõ ràng, cuộc Hội thảo về An ninh và Văn hóa an ninh hạt nhân vừa được tổ chức là hoạt động hữu ích. Qua đó, nhận thức của những người làm việc trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân về tầm quan trọng của việc bảo đảm an toàn, an ninh đối với nguồn phóng xạ để từ đó tăng cường công tác an ninh, xây dựng văn hóa an ninh cho cơ quan, cơ sở mình đã được nâng cao.

Đặc biệt, cuộc Hội thảo này là cơ hội tốt cho các cấp quản lý cũng như nhiều chuyên gia Việt Nam về khoa học kỹ thuật hạt nhân được dịp tốt, nếu không nói là đầu tiên, được trực tiếp nghe và học hỏi bài học kinh nghiệm có giá trị về an ninh hạt nhân và văn hóa an ninh hạt nhân truyền đạt bởi các chuyên gia có trình độ và kinh nghiệm đến từ các quốc gia tiên tiến về năng lượng hạt nhân như Hoa Kỳ và Nhật Bản.

Minh Trần