Một cận vệ đã kể cho nhà văn Sơn Tùng nghe: Mùa hè năm 1960, khi Miền Bắc đang chuẩn bị Đại hội Đảng Lao động Việt Nam lần thứ III, Hồ Chủ tịch bất ngờ đề nghị bố trí cho Bác đi thăm nhân dân một số tỉnh phía Nam Thủ đô Hà Nội.
Cụ thể, trong thời gian từ ngày 17 đến ngày 19/7/1960, Bác ghé biển Sầm Sơn, yêu cầu đến chỗ gần một làng chài, xa bãi tắm của du khách. Bác chọn chùa Cô Tiên, nằm trên dãy núi Trường Lệ làm nơi ở và làm việc.
Trong 3 ngày lưu lại Sầm Sơn, Bác tham quan núi Trường Lệ; thăm nhà nghỉ dưỡng Sầm Sơn, trại an dưỡng của các cụ miền Nam và các cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 5, Trung đoàn 57 đang làm nhiệm vụ bảo vệ bình yên cho vùng biển của Tổ quốc. Đặc biệt, Bác đã trực tiếp tham gia kéo lưới cùng ngư dân xóm Vinh Sơn, xã Quảng Vinh, huyện Quảng Xương (nay là khu phố Vinh Sơn, phường Trường Sơn, TP Sầm Sơn)...
Cả buổi sáng kéo lưới với bà con ngư dân nơi đây đã giúp Bác được nghe bao điều sự thật từ dân.
Trong ký ức của nhiều cụ cao niên tại làng chài Sầm Sơn vẫn nhớ như in hình ảnh một ông cụ râu tóc bạc phơ, ăn mặc giản dị lên núi Trường Lệ, vào thăm đền Cô Tiên.
Một lần, từ trong xóm chài ra bãi tắm, Bác mặc đồ của người đi biển. Dưới bóng dừa, trên khoảng sân, Bác gặp một ngư dân vừa đan lưới vừa trông cháu. Cụ hướng về khách lạ.
- Mời cụ và mấy ông vô uống với tôi “Nhật tảo nhất bôi tửu” (Buổi sớm uống chén rượu)... Rồi hãy ra tắm.
Bác cầm chén rượu lên để đáp tấm thịnh tình của cụ chủ nhà.
Ông cụ thấy khách cầm ly rượu trong tay mà chưa nhấp môi… Bất ngờ cụ cười.
- Vô phép cụ, chẳng hay cụ biết bên Tàu, đời nhà Tần có tích “Bôi cung xà ảnh”....
Bác Hồ nhấp một chút rượu, Bác cười hiền hậu.
- Hóa ra cụ vẫn còn nhớ cái tích ông Lạc Quảng mời rượu bạn. Bạn thấy con rắn nằm trong chén rượu sợ không dám uống, về sau mới nhận ra đó là cái bóng dây cung treo trên xà nhà. Cho nên, tin nhau là điều tối quan trọng, phải không cụ?
Cụ chủ nhà thấy khách thông tỏ điển tích, lại tương đắc với mình, lại càng mặn chuyện.
- Quả vậy thưa cụ. Ở thời nay chúng ta không có “Bôi cung xà ảnh” mà có “Bôi trung nhật nguyệt ảnh” cụ ạ.
Bác Hồ im lặng, ngó nhìn ra biển…
- Hợp tác xã ta làm ăn khá không, thưa cụ?
- Ơn Đảng, Chính phủ và Bác Hồ… không giấu gì cụ và mấy ông, nói thì nghe rất hay, nhưng làm thì… khó nói quá… Xin lúc khác để cụ và mấy ông giờ ra biển. Trời còn dịu nước mát, lát nữa nắng cháy da xém thịt mất…
Bác Hồ lễ phép tạm biệt cụ. Ra khỏi ngõ, Bác thở dài với các cán bộ cùng đi.
- Ông cụ chưa tin ở chúng ta để nói ra cái sự thật về cán bộ của hợp tác xã này. Ông cụ mới hé ra “nói thì nghe rất hay, nhưng làm thì…”. Sau tiếng “thì” ấy của ông cụ có thể là “làm tồi, làm dở, làm việc xấu… việc bậy bạ”...
Bác sải bước tới chỗ bà con đang đánh cá. Người vừa hỏi bà con “cá vào trong lộng có dày không”, vừa đưa tay cầm ngay dây kéo lưới rùng. Rồi non buổi sáng ấy kéo lưới với dân, Bác đã nghe được bao điều sự thật từ dân. Khi về, Bác giải thích cho anh em đi cùng.
- Ông cụ trong xóm chài nói “Bôi trung nhật nguyệt ảnh” nếu chỉ hiểu đơn giản thì “nhật” là mặt trời, “nguyệt” là mặt trăng. Tức là trong ly rượu có bóng của ngày rộng tháng dài. Còn có nghĩa, chữ nhật ghép với chữ nguyệt thành chữ minh. Minh là sáng. Thế thì “Nhật nguyệt tuy minh nan chiếu khúc bồn chi hạ”, mặt trời, mặt trăng tuy sáng nhưng không thể thấu được một khi cái chậu đã úp xuống. Cho nên, ông cụ xóm chài lúc nói về tình hình làm ăn của hợp tác xã, cụ hô khẩu hiệu “Ơn Đảng, Chính phủ và Bác Hồ “nhưng” hợp tác xã nói nghe rất hay còn làm thì… khó nói quá”…Thế nghĩa là, thực chất cái hợp tác xã có khác gì cái chậu đã úp xuống thì mặt trăng, mặt trời có sáng đến đâu cũng không thể rọi thấu được.
Ngay chiều hôm đó (17/7/1960), anh Vũ Kỳ theo ý Bác, đã mời các vị lãnh đạo chủ chốt tỉnh Thanh xuống Sầm Sơn gặp Bác…
Mãi ít ngày Bác rời Sầm Sơn, người các ngư dân nơi đây mới biết ông già đã tới kéo lưới cùng với họ là Bác Hồ.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua. Sầm Sơn đã có nhiều thay đổi. Xóm Sơn, cái xóm chài thèo đảnh của xã Quảng Vinh, nơi Bác Hồ ghé, nay đã thênh thang thành một Phường Trường Sơn của thành phố du lịch Sầm Sơn.
Bảo Phùng
Ảnh: Như Sỹ, Trần Chung
Video: Thu Hằng HP, Ngọc Trang, Quang Thậm
.svg){kind=icon}
